Yellowface / Rebecca F. Kuang ; [tłumaczenie Grzegorz Komerski]. Wydanie I. – Lublin ; Warszawa : Fabryka Słów, 2023. – 427, [5] stron : ilustracje ; 21 cm.

W paru wstępnych zdaniach chciałam jasno wyartykułować – nie, „Yellowface” Rebeki F. Kuang nie jest wybitną powieścią, nie wiem, czy odważyłabym się nawet napisać, że jest dobra. Może dostateczna? Jest w tej fabule wiele naiwności i zbyt prostych, mało wiarygodnych rozwiązań. Bohaterowie bardzo zgodnie irytują i kompletnie z nikim nie można się identyfikować, a to nie jest zbyt komfortowe dla czytelnika. Niektóre pomysły fabularne są zbyt naciągane i wydumane. Język w wielu miejscach także bywa irytujący, ale… występuje w tej powieści wiele ciekawych wątków, bardzo ważnych spostrzeżeń, diagnoz i bezpośredniej krytyki, która bardzo szeroko uderza w środowisko wydawnicze. I głównie z tego powodu pozwalam sobie skreślić o tym tytule kilka słów, jako osoba z owym środowiskiem związana od lat, przyjmująca w nim różne role i dostrzegająca to i owo. Na marginesie, tę powieść poleciła mi zaprzyjaźniona pisarka :), dziękuję!

Myślę, że ta książka nie przypadnie do gustu czytelnikom, których rynek wydawniczy i jego zakulisowe historie kompletnie nie interesują. Bo tylko te wątki, tak naprawdę, są zajmujące w tej powieści. Próbowałam „przełożyć” niektóre z nich na polskie podwórko. Oczywiście jest wielka przepaść pomiędzy środowiskiem wydawniczym w USA, gdzie dzieje się cała opowieść, a polskim światem książki. Opisywane w „Yellowface” problemy i zjawiska mają w Polsce wciąż mniejszą skalę, trochę inne formy lub nie występują – jeszcze – w ogóle.

Podobno muzyka łagodzi obyczaje, ja zawsze myślałam, że książka również. Stąd tkwiło we mnie naiwne przekonanie, że praca z książką, przy książce musi mieć wyjątkowy charakter, że czyni ludzi lepszymi. (Jeśli macie ochotę zaśmiać się teraz głośno – zróbcie to śmiało, ja już się „wyśmiałam” :):):)).

Czytając „Yellowface”, uśmiechałam się, kiwałam głową – różnie. Cieszę się, że ta książka wpadła w moje ręce właśnie teraz, gdy zamierzam dokonać sporych zmian zawodowych. Tak, myślę, że ten tekst, będzie dość prywatny, podszyty własnym oglądem redaktorki literatury pięknej.

Zatem, co my tu mamy. Autor – wydawca, autor – redaktor, autor – promocja, autor – krytyka, autor – czytelnik, autor – autor. Te relacje rozpracowuje pisarka. Jest w nich sporo uogólnień, ale zasadniczo, jest również sporo prawdy. Po kolei. 

Autor – redaktor – wydawca. Skleję te relacje razem. Rebecca F. Kuang ujawnia kulisy pracy redakcyjnej – żmudnej, detektywistycznej, obarczonej nowymi obsesjami naszych czasów – jak poprawność polityczna. Dorzuciłabym do tego ograniczenia czasu pracy redakcyjnej, oczekiwania, że w osobie redaktora, znajdzie się też korektor, redaktor techniczny – za jedno honorarium. Trzy osoby w jednej – tak umie tylko Pan Bóg 🙂 i nikt Mu w ogóle nie płaci! Na studiach edytorskich uczono nas zakresu obowiązków wyżej wymienionych zawodów. Bywa, że na siebie nachodzą, ale jednak się nie pokrywają. Autor – redaktor – wydawca, to bardzo skomplikowana relacja trzech podmiotów, które wywierają na siebie wzajemne naciski. Wydawca na redaktora, redaktor na autora, autor na redaktora i wydawcę.

Autorka pokazuje relacje autor – redaktor w dwóch wersjach. Dobrej i tej złej. Szczęśliwe dane mi było doświadczyć jedynie dobrej współpracy z autorami, tłumaczami, ale wiem, że nie każdy tak ma. To poważnie rzutuje na efekty. Brak wzajemnego zrozumienia, brak wyczucia intencji autora, brak rozumienia efektu, jaki chciał osiągnąć autor, to prosta droga to szarpaniny, która nie przyniesie niczego dobrego. Autorka często podkreśla, że redaktor to zazdrośnik, który żyje niespełnieniem, który sam chciałby zaistnieć jako autor, ale nie jest mu to dane. Traktuję to jako złośliwe uogólnienie. 🙂 Równie szczęśliwie nigdy nie miałam potrzeby zaśmiecania rynku wydawniczego swoimi tekstami. Zbędnych lektur jest aż nadto. 🙂

Będąc przy wątku pisania, autorka dokonuje  demitologizacji pracy autora – umiejętność stworzenia solidnej konstrukcji fabularnej, kilka celnych zdań i mamy to! A potem już do promocji. Bo „bestsellery po prostu się wybiera”.  Tak, „tworzy się mit w czasie rzeczywistym” – pewnie dlatego każde moje spotkanie z bestsellerem to w 95% rozczarowanie. Autor jest dla wydawcy towarem, podobnie jak jego książka. Kuang pokazuje sposoby na dobre przehandlowanie książki i jej „wytwórcy”.

Autor – krytyka. To jasne, że recenzje się zamawia. Na prawdziwy głos krytyki pozwolić sobie może tylko ktoś o mocnym i znanym nazwisku w środowisku. Taki „nie od ruszenia”. Czytelnik spotka się najczęściej z zalewem peanów, napisanych jeszcze przed publikacją. Nie inaczej jest i na polskim podwórku. Niektórzy autorzy recenzji – bo o krytyce literackiej nie można w ogóle mówić, coraz rzadziej obecnej nawet w akademickich kręgach – jawnie piszą, że ich tekst wynika ze współpracy z wydawcą. Przyznaję, od razu przestaję czytać taką recenzję, wiem przecież, że próżno szukać tam obiektywnej oceny. Zresztą rozumiem to, aktem odwagi jest napisać recenzję krytykującą, po co narażać się na ewentualną sprawę sądową. Przecież pisząc źle o danej książce, naraża się wydawcę na utratę zysku. Ja mogę moim czytelnikom zaręczyć uroczyście, że na moim blogu recenzowane są książki zakupione przeze mnie osobiście i wybrane z własnego przekonania.

Autor-czytelnicy. Tu wchodzimy w nowe zjawiska, które wynikają między innymi z dostępu do mediów społecznościowych. Mowa o hejcie, który łatwo podsycić, powód się zawsze znajdzie. W „Yellowface”, przy tym wątku, doskonale wychodzą absurdy współczesności, czyli – kto, o czym może pisać? Czy biała kobieta może pisać o problemach mniejszości narodowych, o problemach rasowych? Otóż nie, nie może. W amerykańskich wydawnictwach pojawiają się nawet „konsultanci kulturowi”, którzy mają ocenić, czy autor dobrze ujął sprawę, szczególnie jeśli się nie wywodzi z opisywanej przez siebie grupy etnicznej. Jest bowiem ryzyko, że dokona „przywłaszczenia kulturowego”, stanie się „pijawką kulturową” lub sprowokuje „akt rasistowskiej mikroagresji”. Wchodzimy głęboko w absurd dawania i odbierania prawa do pisania o pewnych sprawach. I tak docieramy do zjawiska „cancel culture” – kultury unieważnienia. Emocjonalne wzmożenie, które jest charakterystyczne dla dzisiejszych społeczeństw, pomijających fakty i logikę, niszczy każdego, kto ośmieli się myśleć inaczej, wyjść poza pewne bariery, poza poprawność polityczną – kolejną chorobę naszych czasów. „Yellowface” to między innymi książka o rozemocjonowaniu, które zaślepia, prowadzi do utraty zdrowego rozsądku, oskarżeń stawianych przez oszalałą zbiorowość, głównie przy pomocy internetu, mediów typu Twitter (obecnie X). Hipokryzja bije po oczach, zalewa nas potok uprzedzeń i obłęd, nad którym nie sposób zapanować.

I na koniec. Autor – autor. W „Yellowface” jasno wybrzmiewa problem plagiatu, na którym opiera się linia opowieści. Ale też „zawiść, jako zjawisko powszechne”, autor autorowi wilkiem. Tylko po co, skoro nagrody literackie też są z góry rozdzielone, czasem jeszcze przed ukazaniem się książki na rynku… Niektórzy pisarze są od początku namaszczeni, bo poprawni, niewykluczający, pożyteczni w kręgach decydujących: „komu nagrodę, komu”.

Oczywiście jest w tej powieści dużo uogólnienia i jak już wspominałam, dominuje specyfika amerykańska. Ale sporo można przenieść również na polskie podwórko. Tak to widzę. Trudnych relacji osobowych, chwytów promocyjnych, które sterują naszym wyborem, środowiskowych koterii, które namaszczają na bestseller niekoniecznie wartościowe dzieło – jest w polskim świecie wydawniczym bez liku. Okładania kijem w mediach społecznościowych również nie brakuje. Kilka tygodni temu udało mi się na przykład zaobserwować „najazd” pisarzy na redaktorów. To à propos relacji autor-redaktor. 🙂

Żeby nie kończyć łyżką dziegciu, dodam trochę miodu. Wydawnictwo Fabryka Słów, które oddało nam do rąk „Yellowface”, z dystansem i humorem mruga do nas okiem, obnażając branżowe kulisy marketingu książki, na okładce powieści Rebeki F. Kuang. Przyjrzyjcie się, dowiecie się, jak to się robi z książką :).

Editress