Testament / Nina Wähä ; przełożyła Justyna Czechowska. Poznań : Wydawnictwo Poznańskie,2022. – 510, [1] strona ; 21 cm.

Solidna fabuła, opowieść z krwi i kości. Doskonale skomponowana rodzinna historia, wielowarstwowa, bogata i mocna w swojej wymowie. Dobry przykład prozy, która pokazuje, że rodzina jest dla człowieka doświadczeniem najważniejszym, kluczowym, programującym. I dlatego wciąż można o niej mówić, pisać i nigdy nie wyczerpać tematu.

Czy mając czternaścioro dzieci – żyjących dwanaścioro – można kochać jednakowo? Da się podzielić miłość? Czy kolejna „dziecięca wersja” rodziców Siri i Penttiego zadowala ich? Jak bardzo rodzeństwo może być do siebie podobne i różne zarazem? Pytań można postawić mnóstwo. „Testament” jest z tych powieści, które długo pozostają w człowieku i skutecznie go drążą.

Wydawać być się mogło, że na początku była miłość. A przynajmniej jakaś fascynacja. To jednak nie wszystko. Siri i Pentti wnoszą  w małżeństwo życiowe bagaże, o których sobie nie mówią. Przeszłe doświadczenia rozgaszczają się w ich życiu, przenikają ich nawzajem, bez jednego słowa. Bo rozmów w tym małżeństwie nie ma. Obserwują się, tolerują, koegzystują. Gdy umierają pierwsze dzieci, mąż i żona radzą sobie sami. Osobno. Już nigdy nie będzie lepiej, mimo że ich dom w Dolinie Tornio wypełni jeszcze poważna gromada dzieci. Czy pierwsze traumatyczne przeżycia były naznaczające? Wydaje się, że nie aż tak, aby w domu zapanowała lodowata obojętność, złość, a nawet okrucieństwo. Trudy codziennego życia skutecznie leczą z wszelkich sentymentów. To twardzi ludzie, wychowani w rodzinach bez uczuć i dobroci  – czy zatem tu jest ukryty klucz? Siri, której nienawidziła własna matka, kocha swoje dzieci, może nie każdego tak samo, ale stara się dla nich. Oni ją kochają, po swojemu, jak umieją – bo idealnego wzoru nie mają. O miłości ojca trudno mówić. Przeważa jego obojętność i codzienne okrucieństwo.

Testament krwi. Przelewany z ojca i matki na dzieci, daje przedziwne kombinacje. Dzieci Toimich są tak różne. Dobre, złe, nieodpowiedzialne, skrupulatne, zagubione. Każdy niby z podobnym spadkiem genów, ale nie z tymi samymi doświadczeniami, nie z tym samym wychowaniem. Starsze dzieci nie mają głębokiej łączności z młodszymi, rodzice coraz bardziej twardnieją, zmienia się otoczenie.  Różne wydarzenia stają się dla nich Rubikonem. A potem już się toczy. Jedni uciekają z domu, aby się dalej uczyć i zostawiają fińską prowincję. Inni zaszywają się w lesie, wczuwając się w tętno przyrody. Część z nich wciąż dorasta lub daje się pożreć prozie życia. Popełniają mnóstwo błędów, żyją na wyczucie, po omacku, trochę instynktownie.

Fabuła jest pełna napięć, niewidzialnych powiązań. Trzyma czytelnika w czujności. Ta czujność jest konieczna również ze względu na pokaźną liczbę bohaterów. Przy czym należy oddać, że autorka każdą postać wprowadza jak na scenę i prezentuje w kontekście rodzinnych połączeń. Ułatwia tym samym zakotwiczenie postaci w pamięci. Wydobywa charakterystyczne cechy bohatera, daje mu czas, aby zaistniał. Na chwilę skupiamy się tylko na nim, dzięki temu można zapanować nad całą rodziną Toimich. Każdy ma swoje osobne pięć minut, aby się zaprezentować. Odegrać swoją rolę. Jest w tej powieści zaszyta struktura dramatyczna. Sama konstrukcja tekstu, naprowadzające didaskalia, skupiające czytelnika na tym co ważne, podsycają tę dramatyczność. Jednocześnie sam narrator jest tajemnicą. Wchodzi w role swoich postaci, czasem patrzy na nie z boku, czasem za nie mówi,  myśli, odczuwa,  ale i bezpośrednio zwraca się do czytelnika. Snuje domysły, interpretuje, zgaduje, przewiduje. Czasem wie, czasem nie. Bywa, że zdradzi tajemnicę wcześniej, aby poprowadzić czytelnika w głąb, w powody, motywacje.. Czy ma prawo? Pełne. Jest przecież członkiem rodziny. Tylko którym? I jak wszedł w posiadanie tego wielkiego testamentu pamięci?

Autorka nas zwodzi do samego końca bardzo skutecznie, aby dosłownie w ostatnich zdaniach zdradzić, kto nam tę historię opowiada. Doprawy wiele nieoczywistych sytuacji znajdziecie w tym tekście, głęboko zaszytych. Dużo zdumień, zaskoczeń i przeżyć.

Zgrabnie i ciekawie jest również pokazana historia.  Fińskie konflikty, relacje z krajami sąsiadującymi, a także etniczne tarcia. A wszystko to jest opowiedziane przez biografię bohaterów. Nina Wähä wspaniale panuje nad fabułą. To przemyślana powieść, co dziś nie jest tak oczywiste nawet wśród wiodących autorów.

Mimo iż w „Testamencie” dzieje się wiele złego, to przyjmuje się te różne zrządzenia losu, w sposób naturalny, oczywisty. Nie ma tu epatowania brutalnością, dociskania czytelnika obscenicznym  naturalizmem dla samego efektu. Bywa ciężko i boleśnie, ale life goes on (autorka często wtrąca angielskie zwroty).  Życie Toimich płynie wartkim nurtem. Jest dobrze i tragicznie. Wielkie grzechy i małe dobre czyny. Padają okrutne słowa, ale zdarzają się też ciepłe gesty.

Demoniczny ojciec rodziny Pentii nie był taki od początku. Potrafił kochać. Co wzięło nad nim górę? Rodzinny spadek?  A jaki testament zostawia on:

Nagrodzę te dzieci, które kochałem, których sobie życzyłem. Resztą się nie przejmuję. Czy to szokujące? Jaki bóg mnie za to ukarze? Wystąpić i mi pokazać. Pokażcie mi go. Śmieję się z każdego boga, którego macie na myśli.

Aż chciałoby się przytoczyć Miłoszowski wers – Jeżeli Boga nie ma, to nie wszystko człowiekowi wolno…

Pentti uważał inaczej przygotowując swój testament, materialny i ten biologiczny. W genach, krwi w rodzinnej historii. Triumfuje zza grobu. W każdym kolejnym pokoleniu przetrwa jego ślad.  Annie, Lauri, Esko, Tatu, Helmi, Onni, Arto, Tarmo, Lahja, Valo, Hirvo, Voitto – żyjące dzieci niosą ten spadek. Niechciany i chciany – bo i tyrana można kochać. Niektórzy kochali.  Różna będzie pamięć o nim.

Z pewnością lektura powieści „Testament” Niny Wähä będzie literacką wyprawą w sam środek rodzinnych mroków i przejaśnień. Czy z happy endem? W pewnym sensie tak – linia życia ciągnie się dalej i wszystko jest możliwe. Nawet rezygnacja z trudnych zapisów testamentu.

Editress