Miesięczne archiwum: wrzesień 2021

Studnia uczuć

Lato, gdy mama miała zielone oczy / Tatiana Tîbuleac ; z języka rumuńskiego przełożył Dominik Małecki. Wrocław : Książkowe Klimaty, 2021. – 148, [3] strony ; 20 cm.

Fot. Dom Książki/Editress

Dawno nie czułam się tak emocjonalnie rozedrgana po lekturze powieści. A była to lektura intensywna, zachłanna i całkowicie pochłaniająca. Długo musiałam zbierać myśli, porządkować swoje odczucia, wrażenia, aby zdobyć się na ocenę, aby odsłonić swoje przeżycia czytelnicze. „Lato, gdy mama miała zielone oczy” to powieść, która trwale zapisze się w mojej pamięci. Książka wydana przez Książkowe Klimaty w serii rumuńskiej jest tytułem, który niezwykle absorbuje. Historia trzyma czytelnika w kleszczach emocji, czasem naprawdę skrajnych –  od pierwszej linijki tekstu, do samego końca.

Autorka, Tatiana Tîbuleac to mołdawsko-rumuńska pisarka i dziennikarka, debiutująca powieściowo w 2017 roku i trzeba orzec, iż był to debiut znakomity. Książka „Lato, gdy mama miała zielone oczy” została doceniona w wielu krajach, słusznie nagrodzona i sądzę, że w Polsce również powinna być dostrzeżona, zbierając przy tym wysokie noty. „Małe literatury” potrafią zachwycić wielkimi odkryciami. Proza rumuńska znalazła w naszym kraju świetną, współczesną ambasadorkę literacką. Sądzę, że warto czekać na kolejne tłumaczenia. Należy podkreślić, że Dominik Małecki, tłumacz, który przełożył tę debiutancką powieść Tatiany Tîbuleac, zasługuje na translatorskie wyróżnienia.

Dlaczego ten tytuł wzbudza moją szczególną atencję? O uczuciach w relacji rodzic – dziecko, napisano już wiele. Czy można wydobyć literacko coś jeszcze? Okazuje się, że tak. Autorce udało się przez zastosowane środki, język, postacie, fabułę, „wydrzeć” w tym temacie coś mocnego, innego i ważnego.

Narratorem jest Aleksy, syn matki o zielonych oczach, który retrospektywnie ocenia dawne zdarzenia i emocje. Przeprowadza nas przez całą historię nie oszczędzając w żadnej scenie. Potrafi być bardzo dosadny, a nawet okrutny, tym samym wyostrza te kłębowisko uczuć – skrajnych, ekstremalnych, pozbawionych pudru. Widzimy rodzinę w całkowitym rozpadzie, na której zaciążyły traumatyczne wydarzenia. Każdy przeżywa tragedię na swój sposób. Radzi sobie po swojemu, a w zasadzie nie radzi. Tak przez lata narasta obcość, obojętność, a następnie nienawiść w czystej postaci. Bo Aleksy nienawidzi swojej matki. Daje temu wyraz w ciężkim języku, pełnym dosadnych porównań. Nienawidzi również siebie. Walczy z zaburzeniami psychicznymi, które kładą się cieniem na jego życiu, relacjach rodzinnych i towarzyskich. Poznajemy go w momencie, gdy kończy szkołę i otrzymuje od matki dziwną propozycję, aby spędzili wakacje razem na francuskiej prowincji. Aleksy ma inne plany, jednak obietnica złożona przez mamę, skłania go do zmiany planów. (Nie chcę odsłaniać zbyt wielu szczegółów fabuły, aby nie odbierać czytelnikom mocy tej prozy.)

Matka chłopca ma konkretny powód, aby spędzić lato z synem. Oboje zanurzają się w studnię swoich uczuć, na dno której nie docierał przez lata nawet jeden promień słońca – jak to w studni. Nie ma na to szans. Bohaterowie skazani na siebie stopniowo wynurzają się, odbijają od dna, aby ujrzeć swoje życie w pełnym świetle. Wreszcie znajdują siłę na słowa prawdy i rodzącą się… miłość, której oboje bardzo pragnęli. Chociaż na chwilę, na krótkie lato.

Interesująco przedstawiony jest proces, podczas którego zaczynamy w drugim człowieku, w tym przypadku najbliższym, widzieć kogoś, kogo nigdy wcześniej nie dostrzegaliśmy lub nie chcieliśmy dostrzec. Mama zawsze miała zielone oczy, nie tylko w „te lato”. Jednak Aleksy nigdy w jej oczy nie patrzył, bo też ona na to nie pozwalała. Łączyła ich bardzo komplikowana relacja, pełna zaburzeń, niemocy i beznadziejności. Poznajemy ją bardzo dokładnie, ponieważ serwowana nam opowieść, jest formą terapii bohatera, w ramach której spisuje przeszłość i związane z nią emocje. 

Francuska prowincja staje się miejscem szczególnym. Wyjątkowym tłem. W słonecznikach, makach, wśród jabłoni bohater jakby rodził swoją matkę na nowo, a ona zamieniała się w dziecko. Coraz słabsze, zależne od syna, oderwane od rzeczywistości. Matka jest umierająca. Metamorfoza jej ciała przekładała się również na metamorfozę uczuć. Brzydota przeradza się w piękno. Obojętność w czułość. Aleksy ujawnia swoje wielkie pragnienie bycia kochanym i sam chce obdarzyć tym uczuciem z całą mocą. Ono jednak nie umie się przebić, znaleźć właściwego wyrazu, bo demony przeszłości tak łatwo nie dają za wygraną. Przyjdzie mu stoczyć jeszcze wiele bitew i nie każdą wygra. To nie jest historia o tym, że zawsze się udaje, że wszystko idzie naprawić. To nie jest opowieść pod tytułem „będzie dobrze”. Czasem już się nie da, ale w tym tkwi prawdziwość życia. Krew i kości. Mimo, że Aleksy odnosi sukces jako malarz i snuje swą opowieść jako dojrzały mężczyzna, nie jest wolny od blizn, nowych ran i nigdy już całkiem wolny nie będzie.

W czym tkwi moc tej historii? W plastyczności języka, tempie narracji i jej konsekwencji. Fabuła jest przemyślana do ostatniej kropki. Nie ma w tej opowieści nic zbędnego. Emocjonalny język, pełen niezwykłych porównań tętni życiem i prawdziwością. Każde mocne wyrażenie nie wydaje się nadużyciem, ale wołaniem z samego wnętrza bohaterów. Zdarzenia mają mocną kreskę.

Ukazanie ewolucji uczuć, głębokie wejście w emocje, to wielki atut tej historii. Tę emocjonalną przemianę widać w oczach mamy, które niby od początku były piękne, ale…  „Mama miała zielone oczy, tak piękne, że marnowanie ich na tę sfermentowaną twarz wydawało się grubą pomyłką”. Jednak w te lato udało się znaleźć w tych oczach znacznie więcej:

Oczy mamy były błędem

Oczy mamy były pozostałościami mamy pięknej

Oczy mamy płakały do wewnątrz

Oczy mamy były życzeniem ślepej spełnionym przez słońce

Oczy mamy były polami ułamanych łodyg

Oczy mamy były nieopowiedzianymi mi historiami

Oczy mamy były oknami szmaragdowej łodzi podwodnej

Oczy mamy były muszelkami wyrosłymi na drzewach

Oczy mamy były bliznami na twarzy lata

Oczy mamy były pąkami w oczekiwaniu

Relacje rodzinne potrafią być bardzo bolesne, a ich intensywność może stale wybuchać na nowo. Trudne uczucia mogą trwać w oczekiwaniu i nigdy nie znaleźć ukojenia. Jak blizny, złamane łodygi. Czasem pozostaje tylko płacz do wewnątrz.

Editress