Archiwum kategorii: Powieść polska

Wieczny imposybilizm i potrzeba wielkości

Cieniem będąc, cieniem zostałem / Wacław Holewiński. Wydanie pierwsze. – Warszawa : Lira Wydawnictwo, 2023. – 346, [5] stron ; 21 cm

Fot. Dom Książki/Editress

Powieść, o której wspominałam już w czerwcu, gdy przygotowywałam Czytelniczy letni prowiant. Wiedziałam, że trzeba się jej przyjrzeć bliżej. „Cieniem będąc, cieniem zostałem” Wacława Holewińskiego, to proza, z której można wyłowić mnóstwo smaczków. Ich dobór zależy jak zawsze od czytelniczych potrzeb, wrażliwości i czujności.

Historia najbogatszego Polaka w historii, Karola Jaroszyńskiego, dla którego nawet współcześni polscy miliarderzy nie są żadną konkurencją, jest niezwykle pociągająca. Autor podaje nam ją w atrakcyjnej formie narracyjnej. Nie mamy bowiem do czynienia z biografią, lecz jej literackim przełożeniem, z pełnym zaangażowaniem autorskiej wyobraźni. Czytelnik otrzymuje tu rolę rekonstruktora i musi być w tym zadaniu skrupulatny i pilny, ponieważ Holewiński nie zafundował nam linearnej opowieści. Ale to nie przeszkoda. To atut. Skaczemy po kadrach życia Jaroszyńskiego, jak filmowym transfokatorem najeżdżamy na kluczowe momenty, które zaważyły na losie naszego bohatera. Tak, to bardzo filmowa opowieść. My, Polacy, spragnieni wielkości, śniący o sukcesie na międzynarodową, światową skalę, mamy w swojej historii nietuzinkową, całkowicie zapomnianą postać, która może nam trochę ego narodowe podbudować. Przy czym ta wielkość, zaplątana w meandry wielkiej historii klasycznie się rozpada. Zostają westchnięcia i kolejne oczekiwania na bohatera, który zrobi wreszcie „coś”, co nas uniesie, przeniesie i zakotwiczy w lepszej przyszłości. Już na dobre, a nie tylko na czas mgnienia powieką.

O czym jest ta powieść? Odpowiadam, o czym jest dla mnie: o wiecznym polskim imposybilizmie i wiecznej potrzebie wielkości. O ponadczasowym umyśle, który musi się zderzyć z fatalizmem historii, karłowatymi charakterami, które nigdy nie wyczują doniosłości chwili, nie dostrzegą potencjału lub z samej zawiści zgniotą wszystko, czasem nawet dziejową szansę. Powieść o naszych grzechach narodowych, które zawsze ściągają tę samą pokutę. Ale także o pewnego rodzaju fatum, jakimś wyższym planie, który zawisł nad nami i nie wiadomo, jaki będzie jego finał.    

Nic nie wiedziała o Polsce. Może to i dobrze. Po co komu ta wiedza? Lepiej bez niej. Z czego miałby być dumny? Z ciągłych porażek? Jaki inny naród chciałby swoją tożsamość budować na przegranych. Te pochody na Sybir, kajdany, kobiety w czerni. Po co, po co?

 – myśli Jaroszyński po upojnej nocy spędzonej z pewną szwedzką hrabiną, która była świadkiem jego spektakularnego sukcesu w kasynie w Monte Carlo – wygrana 774 kilogramów złota pozwala spłacić długi tego utracjusza i kobieciarza. Ale staje się też życiowym „gamechangerem”. Od tej chwili zaczyna się finansowy sukces Jaroszyńskiego i ciąg ważnych zdarzeń. Cukrownie, banki, kopalnie, plany własnego kasyna. Wizja małżeństwa z córką cara, Tatianą. Pierwsza wojna światowa i dostawy broni dla rosyjskiego wojska. Potem zderzenie z bolszewikami, nieudana próba ich obalenia i stopniowe wpadanie w cień. Obok tego wszystkiego działania filantropijne, ochronki dla sierot, wspomaganie studentów, jeńców wojennych i ufundowanie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Bogata i niejednoznaczna biografia. Zakurzona. Może gdyby założył ostatecznie własną rodzinę, coś więcej by dziś pozostało?

Tymczasem Wacław Holewiński mówi za Jaroszyńskiego, do czego sam się przyznaje: „tak mogło być, ale na pewno tak nie było”.  Powieść „ugina się” od przemyśleń Jaroszyńskiego, głośno wypowiedzianych, gdy okoliczności temu sprzyjały lub ścigających go wyłącznie w jego głowie. Ta powieść jest mocno „przegadana” –  w dobrym tego słowa znaczeniu – przez głównego bohatera, według możliwych wizji snutych przez autora, który wkłada mu w usta słowa potencjalne, ale możliwe, „wynikające” z biograficznych dociekań.

Polska… wielka euforia po pobiciu bolszewików, a potem wszystko na straty. Szanse… Los czasami bywa hojny, ale zwykle premiuje nielicznych. Tych, którzy chcą i wierzą, że mogą.

 – myśli Jaroszyński, stopniowo odchodząc w cień. Chcieć to móc? Pewnie dużo w tym prawdy. Ale gdy historia wyrzuca nas na ostrych zakrętach, zapewne nie jest to łatwe.

Powieść „Cieniem będąc, cieniem zostałem” Wacława Holewińskiego to także przyjemna wędrówka po epoce, w której żył Jaroszyński. Spotkanie z jej twórcami – rzeźbiarzami, malarzami, architektami. Osobiście bardzo cenię ożywianie minionego świata na kartach powieści. Lubię trafiać na jego detale i pooddychać tamtą atmosferą. Solidny sztafaż, który ma swoją rolę, choć głównego bohatera na pewno nie zakrywa. Ten nad nim zdecydowanie dominuje, mimo że cieniem był i cieniem pozostał.

Ostatecznie wszyscyśmy z cienia. Taki los.

Editress

Porzućcie nadzieję, wy, którzy wychodzicie na blokowy korytarz…

Złodzieje żarówek / Tomasz Różycki ; [projekt okładki Alicja Biała]. Wydanie I. – Wołowiec : Wydawnictwo Czarne, 2023. – 250, [5] stron ; 20 cm.

Fot. Dom Książki/Editress

Muszę od razu dodać, że chodzi o korytarz bloku dziesięciopiętrowego wzniesionego w minionym systemie. Konkretnie korytarz nad dziesiątym piętrem, który łączył wszystkie klatki schodowe i był miejscem schowków, pralni, suszarni i innych zakamarków, w których działy się rzeczy niesamowite, magiczne i straszne. I  tu natychmiast doprecyzuję, że Tomasz Różycki opisał PRL istotnie jako rzeczywistość mityczną, magiczną i piekielną.

Kręgi piekła w dziesięciopiętrowym bloku na jednym z osiedli w Opolu, (lokalizację da się ustalić po licznych „śladach” w tekście”), miały szerokie zasięgi i nieprawdopodobne emanacje. Winda, zsyp na śmieci, pękające rury w ścianach, wieczna ciemność – wynikająca z kradzieży żarówek, lokalnych podpaleń (stąd dym i „zaciemnienie”), dokonywanych przez kochających Heraklita wyznawców. Ciemność to także efekt zadymień papierosowych, które były stałym elementem każdej rodzinnej imprezy, gdzie przysłowiowe siekiery nie poddawały się prawom grawitacji. Ciemność mogła również spaść na człowieka nagle, gdy zbyt wiele skapnęło z aparatury wiadomego zastosowania.

W takim piekielnym bloku funkcjonuje rodzina Tadeusza, naszego dziecięcego narratora, który przeprowadza nas przez swoją historię, ale także towarzyszących mu sąsiadów, rówieśników, znajomych. Nie jest to obraz w pełni realistyczny, ale też nie mamy poczucia zupełnego surrealistycznego odrealnienia. Tadeusz, mitologizując sceny, obrazy, postacie, podnosi ich rangę w czasie, który potrafił upodlić wszystko i wszystkich. Mityczne bóstwa musiały od czasu do czasu zawładnąć ludzkimi ciałami, wpływać na ich zachowania, a nawet wygląd – bo inaczej Tadeusz nie wytłumaczyłby sobie tej rzeczywistości i zjawisk w niej występujących. W mojej opinii wybrał najlepszą z dróg.

Powieść złożona jest z nawarstwiających się dygresji. Bohater chce nam opowiedzieć o pewnym ważnym zdarzeniu w jego rodzinie, o niesamowitym „geście miłości”, aby dosłownie po pierwszym zdaniu skręcić w odmęty mnóstwa innych historii i obrazków, których kolejnym katalizatorem jest kawa w ziarnach i konieczność zmielenia jej u sąsiada. Aby tego dokonać, należy pokonać wspomniany koszmarny korytarz, w którym mógł czyhać Minotaur, a nawet sam Hades z „bóstwami pomniejszymi”. Wyobraźnia Tadeusza, dziecięca naiwność i dziecięce lęki otwierają przed nami Tartar niesamowitych opowieści, pole walk z bogami, którzy robili z ludźmi, co im się tylko zamarzyło. Korytarz jako miejsce niczyje i zarazem miejsce dla wszystkich, przeraża i nęci:

Korytarz, z poziomu którego dało się ręką dosięgnąć obłoków czy gwiazd w rozświetloną noc, pozostawał wszelako miejscem niczyim, kładką zawieszoną  w przestworzach, na której spotykali się wszyscy pragnący ucieczki i odosobnienia: tam umawiano się na papierosa, na flaszkę, na miłosne schadzki, tam próbowano wszelkich substancji zakazanych. Tam wreszcie dopadały ludzi ludzkie potrzeby: liczne wnęki i zakamarki wzdłuż całego przejścia były z jakiegoś powodu dla niektórych wprost wymarzone, wręcz korciły, by w ukryciu załatwić się, pozostając wciąż niewykrytym.(…) Korytarz – zwany też stromym strychem z uwagi na mieszczące się tam pomieszczenia pralni i suszarni – potrafi być bowiem miejscem grozy, szczególnie w ciemnościach. Ale i w dzień często widoczne na posadzce ślady krwi wskazywały na to, że niekiedy ktoś tam poluje.

To mały rzut okiem na wspólną przestrzeń blokową. Ale bohaterowie sprawnie funkcjonują również wśród „akcesoriów PRL-u” –  prodiż, młynek, śnieżący telewizor, „aparatura”, a wszystko to w metrażach klatek dla chomików – à propos, wątek zwierząt jest też szeroko i interesująco przedstawiony. Szczególnie psów. Mam wrażenie, że pies jest zwierzęciem arcypolskim w każdym systemie. 🙂

Chów klatkowy nieco rozluźnia balkon. Jest on bardzo ważną przestrzenią, w której dokonują się sprawy istotne (tu często biją źródła donosicielstwa, zawsze można podsłuchać, co u sąsiada…), ale również wyzwala się prawdziwa chęć do lotu, chęć opuszczenia piekielnych blokowych kręgów.

Dzięki dziecięcemu narratorowi mamy również wgląd w dzieciństwo PRL-u. Niby szare, ubogie w akcesoria, ale barwne – paradoksalnie. Na pewno bardziej swobodne i wolne niż dziś – tu również widzę paradoksalność. Dzieci to bardzo ważny “element” blokowego pejzażu i jego okolic. Wszystko, co najważniejsze działo się poza mieszkaniem. Daleko od wzroku dorosłych. Rodzice mieli swoje konspiracyjne życie. Wzniosłe i mniej wzniosłe.

„Złodzieje żarówek” to bardzo dobra powieść. Autorowi udało się wybrać całą esencję komunistycznego bytowania Polaków, pokazując nie tylko PRL-owski survival, doskonale przygotowujący naród na wojnę atomową, (aby ten nie wszedł z wprawy, „zajęcia” odbywały się każdego dnia), ale także udało się temu bytowaniu nadać barw (i humoru) poprzez mityczne przetworzenie. To nie jest kolejna opowieść o życie w komunie na przełomie lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych w bloku z wielkiej płyty. Wiem, że dla wielu czytelników takie „zaanonsowanie” fabuły już mogłoby być zniechęcające. W tej powieści jest znacznie więcej. Mogłabym nawet wyobrazić sobie ekranizację opowieści Tadeusza. Małe historie i ta wielka historia, która przemyka dyskretnie, bardzo zgrabnie wpleciona w życiorysy bohaterów.

Moje doświadczenie PRL-u jest dość mgliste, ale są też elementy ostre, które z tej mgły się wyłaniają. A lata dzieciństwa zawsze są święte, niezależnie od tego, na jaki czas przypadają. To u Różyckiego również da się wyczuć. Neony, młynki, kawa w ziarnach, kolejki – pamiętam, choć to naprawdę wczesne dzieciństwo. Powieść “Złodzieje żarówek” nie jest dla mnie powrotem do przeszłości. Odnajduję w niej świetną opowieść osadzoną w konkretnych czasach, z konkretnym sztafażem, z wyrazistym narratorem, który dostaje ode mnie sto procent uwagi i zrozumienia. To bardzo solidna powieść z charakterem, z pomysłem, który mnie przekonał. Tomasz Różycki pokazał, że można o czymś, o czym już napisano tak wiele, napisać jeszcze raz w bardzo autorskiej, oryginalnej wersji.

Editress

Z dobrego serca powiem ci, jak myśleć!

Mąciciel / Paweł Beręsewicz. Wydanie I. – Łódź : Literatura, 2023. – 204, [4] strony ; 21 cm.

Fot. Dom Książki/Editress

Każdą nową powieść Pawła Beręsewicza witam z przekonaniem, że oto ponownie spotkam się z literaturą, która mnie zaskoczy, zafascynuje, mądrze oczaruje i wywoła uśmiech na twarzy. I już na stracie mogę powiedzieć, że i tym razem nie doznałam zawodu! „Mąciciel” wspaniale zamącił mi w głowie! Mam teraz o czym myśleć i mogę się „pozastanawiać” do woli. Własnej woli, wolnej woli, niczym nieskrępowanej woli… wol… Wolność osobista mi to gwarantuje! Wolny umysł wykonuje! A zatem rozgryzam literacko „Mąciciela” i mówię przyszłym czytelnikom, co należy z tej lektury szczególnie zapamiętać, wziąć sobie do serca, zapisać w notatnikach na czerwono i niebiesko. Na niebiesko to, co dobre i poprawne, na czerwono, to co złe i do odrzucenia. Wskażę dokładnie punkty newralgiczne, treści bezpieczne i niebezpieczne. Proszę mieć na to szczególne baczenie!

Dobrze. To oczywiście „wolne żarty”! Przepraszam, za cztery ostatnie zdania w pierwszym akapicie, coś (lub ktoś) zmąciło mi umysł… Drodzy czytelnicy, czytajcie jak chcecie, ale przeczytajcie, bo warto! Delikatnie chciałam przemycić atmosferę „Mąciciela”, sygnalizując tym samym, co czeka każdego, kto wejdzie w fabułę Pawła Beręsewicza. A czeka go niemały zamęt, zmącenie i mnóstwo pytań, na które odpowiedzi niech szuka najlepiej sam! Jest w tej powieści coś z klimatu „Aplikacji”, wcześniejszej powieści autora, obie wyraźnie i z powodzeniem skręcają w dystopijne rejony. Myślę zatem, że tematyka i styl opowiadania są doskonałą propozycją dla młodego czytelnika.

Przyznaję, że autorowi idealnie udało się oddać to, co dotyka nas w sferze wzajemnej komunikacji, panującej dezinformacji, dyktatu różnej maści poprawności. Wdzierającej się z coraz większą bezczelnością cenzury, narzucaniu jedynie poprawnej wizji świata, stylu życia, idei i wartości. Nie są to komfortowe warunki dla rozwijających się osobowości, które z braku doświadczenia, jeszcze dotkliwiej odczuwają wszelkie eksperymenty, które różni „mąciciele” przeprowadzają na naszych  „żywych organizmach” –  głównie w umysłach. Opowieść toczy się w nieokreślonym czasie, możemy się domyślać, że sięga przyszłości, którą dziś możemy tylko przeczuwać i prognozować. Ta nie jawi się kolorowo. Przesłanki, znaki i symptomy mamy już dziś, w naszej codzienności.

Autor doskonale wypunktował również tę „plemienność” sądów, która dzieli ludzi w różnych sferach życia. To stłamszenie myślenia i jednocześnie dyskusji, której w zasadzie nie ma. Zostaje tylko odbijanie się od jednego fejku do drugiego. No i te przysłowiowe dobre chęci, którymi niejedno ludzkie piekło jest wybrukowane… Z dobrego serca powiem ci, jak myśleć.

Jonasz Kurowski, główny bohater, ma tę szczególną cechę zwaną „umysłowym wiercipięctwem”, które rozpycha obowiązujące szablony. To przepustka do samych problemów, szczególnie w szkole. W świecie bohatera są na to sposoby. Naświetlanie promieniami, które skutecznie ustawią każdego do obowiązującego pionu. Poznajemy Jonasza, gdy przed koniecznością takiego zabiegu staje. Niechętnie i wielką obawą. W ostatniej –  mogłoby się wydawać –  chwili, piętnastolatek otrzymuje koło ratunkowe, które również tylko się wydaje ratunkiem. Bo w „Mącicielu” niczego nie można być pewnym. Skala manipulacji jest potężna i trzeba przyznać, że autor ma niezły rozmach we wprowadzaniu czytelnika w błąd, ślepe uliczki, labirynty, dziurawe płoty, a nawet spróchniałe pnie. Korzysta przy tym obficie z najnowszej technologii i technik zmącenia, które pewnie są pieśnią przyszłości.

Ale, ale…to, co wydaje się technologicznym zbawieniem świata, bywa jego kamieniem młyńskim u szyi. To, co budzi nakazany i jednocześnie fałszywy lęk, może być początkiem czegoś dobrego. Nie da się wszystkiego poukładać jednoznacznie. Często trzeba się zdawać na własną intuicję, wewnętrzny kompas wartości i zdobytą już wiedzę. Choć i ta bywa często polem manipulacji. Co zatem zrobić? Myślę, że czasem i dorośli tego nie wiedzą. W powieści Pawła Beręsewicza nie prezentują się aż tak wzorowo i sami solidnie mącą wodę. Sobie i innym.    

 Muszę przyznać, że „Mąciciel” nie jest łatwą lekturą, zdecydowanie stawia  przed czytelnikiem wymagania. I to mnie bardzo cieszy. W rekomendacji „Mąciciela” Katarzyna Wasilkowska pisze: Samodzielne myślenie staje się deficytem –  mam nadzieję, że ta powieść zmniejszy ten deficyt.   

Editress

Z pierwszego na drugie?

Siostrzyczka / Izabella Klebańska. Łodź : Wydawnictwo Literatura, 2022
165, [3] strony : ilustracje ; 21 cm.

Fot. Dom Książki/Editress

Utrata pierwszego miejsca na podium jest zawsze bolesna. Jak każda deklasacja, nawet ta pozorna. Takiej bowiem doświadcza Mela, bohaterka powieści Izabelli Klebańskiej „Siostrzyczka”. Jak dojrzewać do bycia starszą siostrą? To trudne zadanie. Autorka prezentuje ciekawe i nietuzinkowe spojrzenie na problem, który zapewne dotyka wielu młodych ludzi, nastolatków (jedynaków), którzy nagle dowiadują się, że będą mieli rodzeństwo. Problem dystansu wiekowego jest w tej powieści bardzo ważny. Dotychczasowy, znany świat, codzienność ulegają znaczącym przemianom. Tak w sferze prozaicznych życiowych spraw, jak również, a może przede wszystkim, w emocjonalnym świecie młodego człowieka.

Rodzi się niepewność, poczucie utraty pozycji w rodzinie, lęk o uczucia rodziców. To, co przez wiele lat było poukładane w rodzinnych relacjach, będzie podlegało przewartościowaniu, zmianom. Dla głównej bohaterki Meli jest to podwójnie trudny czas, ponieważ jako dwunastoletnia dziewczynka, wchodzi w okres dojrzewania. Powstaje tym samym prawdziwy kołowrotek uczuć, który autorce udało się doskonale oddać. Emocje w tym tekście są bardzo dobrze „wygrane” i podkreślone. Widzimy je z wielu stron, są ukazane przez pryzmat postaci dojrzałych i tych młodszych.

Mela otrzymuje dużo wsparcia, ma szansę na mądre rozmowy, które rozjaśniają obawy, lęki, choć oczywiście nie do końca. Przychodzi moment kryzysu, który dla fabuły i bohaterów stanie się katarktyczny. Moment skrajnego napięcia, kumulacji emocji, które wybuchają z mocą!

Mela jest inteligentną, bystrą, utalentowaną artystycznie nastolatką. Odnosi sukcesy w szkole muzycznej, ma również osiągnięcia plastyczne. Pojawiają się pierwsze dojrzałe pytania o to, co właściwe chciałaby robić? Grać, czy malować? Podejmuje ostatecznie bardzo odważną decyzję. Bohaterka dojrzewa na naszych oczach. Ale nie jest w tym sama.

Autorka dała Meli solidny świat. Ma opiekuńczych dziadków, którzy wspierają i oferują pomoc w trudnych chwilach. Rodziców, którzy rozumieją jej obawy. Zrządzeniem losu otrzymuje również przyjaciół w postaci wielodzietnej rodzinny Wiśniewskich, która pomaga dziewczynce w nowej sytuacji. Melania uczy się od nich bycia starszą siostrą. Przy okazji dostrzega, że każda rodzina ma swoje problemy i relacje rodzeństwa bywają trudne, nie da się uniknąć zgrzytów. Należy to wpisać w rodzinny bilans i zaakceptować. To normalne. Każdy na dnie duszy chowa tajemnice, trudne uczucia, o których głośno nie mówi – to również etap, dzięki któremu człowiek dojrzewa. Mela przekonuje się, że wiele osób z jej otoczenia – najbliżsi i znajomi mają swoje sekrety, ciężkie przeżycia, które rzutują na ich zachowania. Ta świadomość przynosi dziewczynce ulgę i stanowi kolejny stopień wtajemniczenia w dorosłość. Złe uczucia wobec rodzeństwa zdarzają się nawet w najlepszej rodzinie. Trzeba o tym rozmawiać.

Mela, w przypływie emocji potrafi otwarcie i dostanie wyartykułować, co ją boli. Jednak często zbyt mocno i nie zawsze w odpowiedniej chwili, co zbudza zdziwienie bliskich. Zbyt długo przenoszone emocje bywają trujące. Stąd pojawiają się pierwsze rysy w relacjach z mamą. Mama, która została obarczona obowiązkami związanymi z opieką nad młodszym dzieckiem, istotnie nie ma tyle czasu i siły, aby wszystkiemu sprostać, tym bardziej że młodsza córka choruje. Urodzona jako wcześniak, ma kłopoty często obecne u dzieci urodzonych za wcześnie. Mała Hela „zabiera” dużej Meli czas, uwagę, a nawet dzień urodzin – dziewczynka rodzi się dokładnie w tym samym dniu, co starsza siostra. Odtąd będą musiały świętować razem.

W powieści pada wiele mądrych słów, spostrzeżeń, które oswajają z nową rzeczywistością. Wartością jest również to, że dorośli nie ukrywają własnych doświadczeń z przeszłości – zwłaszcza dziadkowie i ciocia bohaterki. Korzystają z nich jak ze swoistego egzemplum, aby dodać dziewczynce otuchy i pokazać pewną powtarzalność zdarzeń. Problemy miał i ma każdy, szczególnie w relacjach międzyludzkich – w tym te z rodzeństwem i rodzicami. Wszystko jednak da się przezwyciężyć w dobrym domu. A Mela taki dom ma. Miejsce, w którym można dojrzewać, rozwijać się i nabierać mądrości życiowej.

„Siostrzyczka” Izabelli Klebańskiej bez wątpienia porusza ważny problem, o którym mało się mówi, mam wrażenie, że stanowi swego rodzaju tabu. Cieszę się, że taki głos pojawia się w polskiej literaturze dla dzieci. Być może będzie to powieść dająca wiele otuchy i wsparcia młodym ludziom, którzy nagle stali się starszym rodzeństwem i mają nową, ważną rolę w życiu.

Editress

Kubuś Fatalista i jego maski

Fot. Dom Książki/Editress

Sztuka noszenia masek / Hubert Fryc. Wydanie I. – Pruszków : JanKa, 2021. – 206, [6] stron ; 21 cm.

Czy wszystko jest zapisane na wielkim zwoju i realizujemy cały ten plan? Determinizm, fatalizm, czy samospełniające się proroctwo? Diderot wraz z Kubusiem Fatalistą pochylali się nade mną w trakcie lektury „Sztuki noszenia masek”, autorstwa Huberta Fryca.
Powieść napisana z dużą sprawnością narracyjną, plastycznością, która skutecznie wizualizuje obrazy w głowie czytelnika.

Bohater z Miasta Chorych Dusz, z zapijaczonej rodziny, zanurzonej w depresji – może uwolnić się od tej kuli przytroczonej do nogi od dzieciństwa? Da się zaprzeczyć takiemu spadkowi? Można zetrzeć to naznaczenie? Czy Kainowe znamię wybite w sercu i kodzie genetycznym jest nieusuwalne?

Nie wiem, czy można przed takim spadkiem uciec, zamrozić go w sobie, nie korzystać z podłego rodzinnego „majątku”. Uciec w kompulsywne pisanie, twórczość – spowiedź, jak czyni to główny bohater?

A może bohater faktycznie wpadł w sidła samospełniającego się proroctwa? Czasem zjawiała się w trakcie lektury taka myśl. Pierwszoosobowy narrator zakłada maski, które wcale nie były mu pisane? A przede wszystkim jedną maskę, tę iście z greckiej tragedii.

Jest nad czym podyskutować, a zatem mamy do czynienia z dobrą prozą.

Editress

Samotne piekło w locie

Pusty przelot / Daniel Odija ; [projekt okładki Karolina Lubaszko]. Wydanie I. – Wołowiec : Wydawnictwo Czarne, 2021. – 189, [3] strony ; 20 cm.

Fot. Dom Książki/Editress

Powieść „Ulica”, była moim pierwszym spotkaniem literackim z Danielem Odiją, które uznałam za udane. Zachęcona, intensywnie przyglądałam się rozwojowi literackiemu twórców z roczników 70-tych – do których Odija również należy. Opracowanie „Tekstylia. O rocznikach siedemdziesiątych” autorstwa Piotra Mareckiego, Igora Stokfiszewskiego i Michała Witkowskiego było w tych obserwacjach wielce pomocne. Dziś „dzieci gorszej koniunktury”, jak określił ich Robert Ostaszewski, „swobodne elektrony”, działające w sprzyjających niszach czasopism młodoliterackich, to dorośli, dojrzali twórcy z dorobkiem. Z wyróżnieniami, nagrodami, tłumaczeniami – tak jak Daniel Odija, który w tym roku raczy czytelnika nową powieścią „Pusty przelot”.

Przyznaję, zwabił mnie blurb i zbiegi okoliczności. Po niedawnej lekturze „Zaburzonego umysłu” Erica R. Kandela, lektura „Pustego przelotu” wydała się mi swego rodzaju konsekwencją. Potrzebą. Moje wyczulenie na skomplikowanie ludzkiej psychiki wzrosło, a chęć poznania prozatorskiego opracowania tematu wydała mi się bardzo pociągająca. I słusznie. 

Ta książka to konkret. Autor nie nadmuchuje tematu. Pisze mocno i bardzo obrazowo. Sama powieść nie jest zbyt obszerna i to wychodzi jej na dobre. Odija nie przegadał problemu. Zawarł sedno. Nie ma tu patosu, histerii, rozpaczy, to męskie, twarde spojrzenie. Choć chłopaki też tam płaczą, cierpią i wzruszają się.

Dwóch braci. Różnica wieku między nimi – dwa lata. Niby normalna rodzina, z małą (a może dużą) tajemnicą – nieobecność ojca. Życie jakoś się toczy. Jest matka, dość silna osobowość, która odciska swoje piętno na synach. Na jednym szczególnie, ale to nie jest kluczowe. Katalizatorem problemu, ukrywającej się w głowie starszego syna choroby psychicznej jest raczej genetyka. Być może czynniki środowiskowe jakoś dodatkowo wpływają, pogarszają sprawę, ale trudno to jednoznacznie ocenić. Ja przynajmniej nie potrafię. Stopniowo zapadamy się wraz z narratorem – młodszym bratem – w historię rodzinnej choroby – bo w konsekwencji wszyscy stają się chorzy. Tak bywa najczęściej, gdy ciężka choroba wdziera się w rodzinę. I oto stajemy przed koszmarną walką, gdzie widmo porażki jest bardzo wyraźne. Przeczuwalne.

Dojmująca jest samotność, niemożliwość współdzielenia losu. Zostaje tylko przyglądanie się i niezrozumienie. Bariera choroby psychicznej jest tak wielka, że nie jesteśmy w stanie jej pojąć w żaden sposób. Można wydobyć jedynie jakąś formę empatii, która poszyta jest niepewnością i koszmarnym, przerażającym nierozumieniem. Słowo niezrozumienie kołowało w mojej głowie podczas lektury, odmieniane przez wszystkie przypadki. Do tego samotność i nieopisane cierpienie, które nie ma fizycznej postaci. Możemy współodczuwać ból fizyczny, mieści się on w naszej wyobraźni, bo każdy go doświadczył. A tu? Potworne piekło, które toczy się w człowieku, w niewypowiedzianej samotności nie ma przełożenia. Można próbować zobrazować ten stan słowami – brat chorego, gdy trafia na jego zapiski, doświadcza krótkiego przebłysku, ale nigdy nie dotknie z całą mocą wewnętrznego przerażenia chorej osoby. Przypominał mi się w tym momencie pełen rozpaczy fragment listu Franza Kafki do Oskara Pollaka:

Jesteśmy opuszczeni jak zabłąkane dzieci w lesie. Kiedy stoisz przede mną i patrzysz na mnie, co wiesz o moich bólach i co ja wiem o twoich? A gdybym padł przed tobą na kolana i płakał, i opowiadał, co wiedziałbyś o mnie więcej niż o piekle, które ktoś określił ci jako gorące i straszne? Już dlatego my ludzie powinniśmy stać naprzeciw siebie tak zamyśleni i współczujący, jak przed wejściem do piekła.

Nieprzekładalność kompletna. Domysły i przeczucia. Współczucie i towarzyszenie. Tyle zostaje. Szczególnie, gdy wokół dominuje społeczny ostracyzm. Schizofrenia to często śmierć za życia. Społeczna. Myślę, że historia Johna Nasha opowiedziana w filmie „Piękny umysł” dała jakąś namiastkę, wgląd w umysł schizofreniczny, ale w codziennym życiu między ludźmi nie bywa jak w filmie.  

Powieść „Pusty przelot” wydobywa swego rodzaju heroiczność osób chorych psychicznie. Rozmowy młodszego brata z lekarzem psychiatrą dają bardzo ciekawy i pogłębiony ogląd problemu. Oddają tym ludziom należne im człowieczeństwo, a nawet nobilitują:

– Zdaje się, że każdy z nich ma za sobą krótkotrwałe odwiedziny w niebie, ale długotrwałe w piekle – mówił. – Ekstaza zawsze jest chwilowa, ból zawsze trwa za długo. Dlaczego nie odwrotnie? Piekło jest bliższe życiu, niebo śmierci. A oni wciąż żyją i uważam, że cierpią za nas wszystkich. Przestępstwa, morderstwa, zbrodnie, tortury, zdrady ulegają w nich psychicznemu przetworzeniu. Wszelkie katastrofy globalne, terrorystyczne zamachy, klęski żywiołowe kumulują się w nich i w pewnym momencie wybuchają wewnętrzną eksplozją, która oczyszcza nas z grzechów i odpuszcza nam nasze czyny. Są jak święci.

– Święci?

– A czemu nie? Czy nie cierpią za miliony? (…)

– To gdzie podziali się wariaci? – spytałem.

– Nie ma ich w naszych szpitalach. Do nas przychodzą po prostu chorzy ludzie, którzy potrzebują pomocy. (…). Z kolei prawdziwi wariaci żywią się społeczeństwem i bez niego nie są w stanie zaistnieć. (…) Cały intelekt i energię wydatkują na walkę o władzę nad innymi i próby ujarzmienia rzeczywistości, by skakała pod ich dyktando. Prawdziwi wariaci są wśród nas i nami rządzą.

Mocna puenta. Choroba coś zabiera, ale też przynosi, mimo, że nie da się często tego zbilansować i generalnie pozostaje się na minusie. Osobiście chcę jednak wierzyć, że jest w tym większy sens. Powieść „Pusty przelot” to trudna lektura, ale mimo tego, zapraszam, na ten straszny życiowy, samotny lot przez piekło, trudne do opisania.

Editress

“Historia jest fascynująco odległa i zarazem całkiem bliska”. Rozmowa z Zuzanną Orlińską wokół najnowszej powieści “Król Myszy”.

Fot. Dom Książki/Editress

Król Myszy / Zuzanna Orlińska ; ilustracja na okładce Marcin Minor ; [mapa Mikołaj Kamler]. Łódź : Literatura, 2021. 391, [1] strona ; 22 cm. (Uczeń sztukmistrza T. 1) (A To Historia!)

Warszawa, początek XIX wieku. Ludwik XVIII, z Bożej łaski król Francji i Nawarry, przebywa kolejny rok na wygnaniu. Snuje plany ocalenia tronu i zachowania pamiątek monarchii. Nie jest to łatwe zadanie, gdyż siatka intryg i zdrad robi się wokół niego coraz bardziej gęsta.

Tymczasem obok tętni życie. Marcin Zięba, syn szewca, codziennie staje do walki z losem o małe radości i dobrą przyszłość. Wspaniałe dokonania wielkich umysłów epoki inspirują do szukania nowych dróg. W korowodzie wyjątkowych postaci spotkamy artystę Ernesta Hoffmana, fizyka Antoniego Magiera i kolorowego ptaka Jordakiego Kuparenkę – wynalazcę, który zostawia nam ciekawy klucz do odczytania świata. Zapewniam, że fascynujących postaci w „Królu Myszy” czytelnik będzie miał pod dostatkiem!

Czy na scenie cyrkowej, czy teatralnej – przedstawienie trwa! Wielkie starcie wartości -„szkiełko i oko”, serce i emocje! A wszystko po to, aby teatr świata ciągle nas zachwycał!

„Król Myszy” to prawdziwa powieść-spektakl, w której wspaniale rozpisane role głęboko poruszają emocje. Jesteśmy marionetkami w wielkim teatrze świata! A może uda się zerwać obezwładniające sznurki?

Zapraszam do lektury „Króla Myszy” i rozmowy z Autorką, Zuzanną Orlińską, która zdradzi „odrobinę” – jak pisze się tak dobre powieści z historią w roli głównej!

Dom Książki: Zacznę od zachwytów nad „Królem Myszy”. Znakomita powieść, imponująca, z rozmachem. Bardzo erudycyjna. Myślę, że dla czytelnika poważnie smakującego w literaturze. Jakiego Pani widziała czytelnika przystępując do pisania?

Zuzanna Orlińska: Muszę przyznać, że rzadko wyobrażam sobie czytelnika, kiedy przystępuję do pisania, chyba, że szczegółowe określenie np. wieku odbiorcy, jest elementem zamówienia od wydawcy. Wydaje mi się, że trzymanie się sztywnych podziałów na gatunki czy kategorie wiekowe tylko szkodzi literaturze. Dobra książka pozostanie dobrą książką, mogą po nią sięgać zarówno dzieci jak dorośli. Gdybym miała określić, dla kogo piszę, powiedziałabym pewnie, że tworzę takie książki, jakie sama chciałabym przeczytać mając kilkanaście lat. Jako nastolatka bardzo lubiłam przygodowe książki historyczne. Podobało mi się, gdy autor umiejętnie wplatał wątki fikcyjne pomiędzy prawdziwe wydarzenia. Mimo woli przyswajałam też sporą dawkę wiedzy. Tu pora wyznać, że próbną maturę z historii o panowaniu Kazimierza Jagiellończyka napisałam opierając się niemal wyłącznie na tym, co zapamiętałam z „Historii żółtej ciżemki” Antoniny Domańskiej. I dostałam czwórkę z plusem!

D.K.: Myślę, że to doskonała zachęta dla przyszłych maturzystów, aby sięgali po powieści historyczne! A „Król Myszy” to między innymi fascynująca historia Ludwika XVIII zrośnięta z historią rozbiorowej Polski, która okazuje się doskonałym materiałem na powieść. Co sprawiło, że właśnie ten moment historii przyciągnął Pani uwagę? Kogo i dlaczego znajdziemy w tej powieści?

Z.O.: Wszystko zaczęło się od mojej poprzedniej książki, czyli rodzinnego spacerownika po cmentarzu Powązkowskim[1], który pisałam na stypendium miasta Warszawy. Przygotowując się do pisania o pochowanych tam osobach, zwróciłam uwagę zwłaszcza na postaci żyjące w Warszawie na przełomie XVIII i XIX wieku. Cóż to była za plejada niezwykłych bohaterów! Czytając o nich, od razu poczułam energię tego miejsca i czasu. Warszawa pod panowaniem pruskim i w początkach epoki napoleońskiej była miastem kontrastów, w którym wschód stykał się z zachodem, przepych mieszał się z nędzą, a na ulicy mijali się wybitni uczeni, artyści, lekarze, wynalazcy. Takie postaci jak Antoni Magier, zegarmistrz Gugenmus, Samuel Bogumił Linde, Wojciech Bogusławski czy doktor Walenty Gagatkiewicz – to właściwie początki warszawskiej inteligencji. W pobliżu przebiegała granica, pojawiali się więc także liczni szpiedzy, prowadzący swoje skomplikowane gry. To był wymarzony temat na powieść. Jej trzon stanowią równolegle śledzone losy trzech, jakże różnych, ale całkiem prawdziwych postaci: Antoniego Magiera, fizyka i meteorologa, który przez ponad ćwierć wieku wywieszał na drzwiach swojej kamienicy prognozy pogody dla Warszawy, Jordakiego Kuparenki, mechanika i wynalazcy, twórcy ruchomych teatrzyków i pioniera lotów balonowych oraz E.T.A. Hoffmanna, niemieckiego kompozytora, rysownika i pisarza, prekursora powieści fantastycznej, który pracował w Warszawie jako pruski urzędnik. Pomiędzy tymi trzema krąży główny bohater, Marcin Zięba, próbujący odnaleźć własną drogę.

Dom Książki/Editress

D.K.: Ten fragment historii, którą Pani opowiada – żyje. Tętni, zachwyca. Jak udaje się Pani panować nad tak ogromnym światem powieściowym, w trakcie jego kreacji? Postacie historyczne, fikcyjne, piękny historyczny sztafaż, detale. Widać wielką pracę, staranność, dbałość. I jednocześnie nic nie przytłacza nadmiarem. Jakie umiejętności warsztatowe są szczególnie przydatne?

Z.O.: Z punktu widzenia autora pisanie książki historycznej to oczywiście dużo więcej pracy, niż w przypadku powieści obyczajowej lub fantastycznej, bo ogromnie dużo czasu zajmuje czytanie źródeł i poszukiwanie materiałów. Ale i satysfakcja z wykonanego zadania jest większa, bo samo konstruowanie opowieści przypomina rozwiązywanie łamigłówki. Trzeba tak połączyć fakty, by pozostała między nimi przestrzeń na fabułę. A czasami (co wymaga jeszcze bardziej misternych zabiegów) udaje się sprawić, że dzięki fabule fakty nabierają nowego znaczenia. Jest to jednak praca dla cierpliwych. Nie zaczynam pisać, dopóki nie jestem przekonana, że swobodnie poruszam się w tym świecie, że wiem, jaki widok otwiera się za każdym rogiem. Dopiero wtedy mam pewność, że miejsca, w których toczy się akcja, nie będą jedynie płaską makietą scenograficzną. To samo tyczy się bohaterów. Nie lubię książek, w których postacie historyczne mówią współczesnym, potocznym językiem, bo język jest wyrazem mentalności epoki. Chcę raczej pokazywać ludzi takimi, jakimi mogli być naprawdę. Z drugiej strony drażni mnie także nadmierne „staropolskie” stylizowanie wypowiedzi, bo też wydaje się sztuczne.

D.K.: To niejedyna Pani powieść, w której historia gra pierwsze skrzypce. Kiedy ta predylekcja do historii dała o sobie znać?

Z.O.: Jak już wspominałam, zawsze lubiłam czytać powieści historyczne. W liceum byłam w klasie humanistycznej i miałam bardzo wymagającą nauczycielkę historii. Uczyła nas między innymi jak korzystać ze źródeł, jak ich poszukiwać, co przydaje mi się do dziś. Pamiętam, że przed maturą wielokrotnie podchodziłam do zaliczania dwudziestolecia międzywojennego i może nieprzypadkowo w tej epoce osadzona była akcja mojej pierwszej powieści historycznej, „Detektywów z klasztornego wzgórza”.

D.K.: Wykorzystuje Pani swoje umiejętności i wiedzę znakomicie. W „Królu Myszy” mamy przecież wiele historycznych smaczków. Z klasą ożywia Pani przeszłe zdarzenia. Czy ta powieść może być potraktowana jako wyjątkowo przyjemna lekcja historii?

Z.O.: Mam nadzieję, że tak. Myślę, że po przeczytaniu powieści historycznej w głowie nie muszą pozostać wszystkie fakty i daty. Ważne, żeby podczas lektury mimo woli nasiąkało się atmosferą epoki. Marzy mi się, żeby czytelnik mojej książki, widząc obraz, film kostiumowy, lub słysząc jakieś nazwisko mógł sobie przypomnieć, że kojarzy mu się właśnie z „Królem Myszy”.

D.K.: A propos lekcji historii, wspomniała Pani wcześniej o swojej znakomitej książce o Powązkach „Miasto pamięci”, która ukazała się w zeszłym roku. To wydawnictwo jest świetnym materiałem podczas spacerów po cmentarzu. Widziałam Pani relacje z takich właśnie „lekcji” zwiedzania cementarza z młodzieżą. Jak młodzi ludzie uczestniczą w takich zajęciach? Czy to udane i satysfakcjonujące dla Pani spotkania?

Z.O.: Te spacery są bardzo ciekawe, bo pokazują, że historia jest jednocześnie fascynująco odległa i zarazem całkiem bliska. Odległa, bo często doświadczenia i mentalność ludzi, żyjących w dawnych czasach, nie mieszczą się nam w głowie. Bliska, bo w gruncie rzeczy odkrywamy, że mimo odmiennego kostiumu i warunków życia jesteśmy do nich podobni. Na cmentarzu, w obliczu spraw ostatecznych, jest to szczególnie widoczne, bo nagrobki opowiadają o ludzkich uczuciach, a uczucia się nie zmieniają.

D.K.: Wracając do „Króla Myszy”. Los Marcina Zięby, syna szewca, i Jordakiego Kuparenki przecina się w dramatycznych momentach, to doskonale skomponowane życiorysy fikcyjnego bohatera i historycznej postaci. Jak osiąga się taki efekt?

Z.O.: Marcin jest postacią fikcyjną, ale umieściłam go w prawdziwym świecie i dbałam o to, aby jego losy były prawdopodobne. W sąsiedztwie kamienicy Magiera w drugiej połowie XVIII wieku mieszkało aż jedenastu szewców, być może któryś z nich miał nawet na nazwisko Zięba :). Poprowadzenie losów Marcina było dla mnie najtrudniejsze w trzecim tomie jego przygód, który się jeszcze nie ukazał. Zahacza on o czasy wojen napoleońskich. Dużo o nich wiemy z podręczników i innych publikacji naukowych, wciąż na przykład roztrząsane są przyczyny klęski kampanii rosyjskiej Napoleona. Zależało mi jednak na przedstawieniu tej wojny z punktu widzenia jej uczestnika, jednego z pionków na planszy. On przecież nie miał takiej wiedzy, jaką dysponowali generałowie i stratedzy. Postanowiłam więc oprzeć się na pamiętnikach żołnierzy, zwyczajnych uczestników walk. I odkryłam, że ich prawdziwe losy są nierzadko dużo bardziej fantastyczne niż fabuła wymyślona przez pisarza. Cudowne ocalenia, niezwykłe zrządzenia losu, ratunek przybywający w ostatniej chwili – sądzę, że żaden czytelnik nie uwierzy mi, że tego sama nie wymyśliłam!

Z prywatnego archiwum Autorki

D.K.: Odświeża Pani postać E. T. A. Hoffmanna, znanego chyba przede wszystkim z autorstwa „Dziadka do orzechów”. Pokazuje nam Pani, jak w głowie Hoffmanna mogła tworzyć się ta historia. Rodzi się pytanie, jak postać Hoffmana i jego twórczości, kreowała się w Pani wyobraźni?

Z.O.: E.T.A. Hoffmann jest niesłusznie w Polsce traktowany wyłącznie jako autor „Dziadka do orzechów”. Często kojarzy się zresztą z wersją baletową, której libretto oparte jest na francuskiej przeróbce Dumasa. Ale Hoffmann to przede wszystkim prekursor niemieckiego romatyzmu, autor, którego groteskowy, ironiczny humor i niesamowita wyobraźnia wpłynęły chociażby na twórczość Edgara Allana Poe czy H.P. Lovecrafta. Jego pobyt w Warszawie pozostaje w zasadzie niezauważony przez polskich i niemieckich badaczy. Dopiero pod koniec pracy nad książką udało mi się nawiązać kontakt z panem Piotrem Lachmannem, człowiekiem, który od lat na różnych polach walczy o przywrócenie Hoffmanna Warszawie. Zanim zaczęłam z nim korespondować, byłam skazana na źródła niemieckie. Z trudem przedzierałam się na przykład przez listy, które Hoffmann wysyłał z Warszawy do przyjaciół, nie tylko z powodu archaicznie już brzmiącej niemczyzny, ale także dlatego, że korzystałam z będącej w wolnym dostępie wersji złożonej gotycką czcionką. Żeby lepiej rozszyfrować tekst, przepisywałam go sobie ręcznie. Mam nadzieję, że ta żmudna praca pozwoliła mi na tyle wczuć się w umysłowość i język pana Hoffmanna, by wiernie przedstawić tę postać w książce 🙂 

D.K.: W imieniu czytelników, już dziękuję za tę Pani pracę, bo istotnie, Hoffmann nabiera w powieści bardzo konkretnych kształtów i pojawia się w mało znanych kontekstach. Będąc jeszcze przy wątkach artystycznych – to, co szczególnie zwraca uwagę w „Królu Myszy” to swego rodzaju teatralność, którą Pani wyjątkowo umiejętnie podtrzymuje. Powieść – spektakl. Postacie przypominają poniekąd lalki, marionetki, a efekt ten dopełnia praca Jordakiego Kuparenki, który ostatecznie potwierdza czytelnicze przeczucia – oto człowiek jako marionetka, a życie to rola do odegrania. Czy takie odczytanie jest uprawnione? Albo inaczej, czy jako Autorka, byłaby Pani zadowolona z takiego odczytania?

Z.O.: Tak, nieprzypadkowo pierwszy, roboczy tytuł książki brzmiał „Theatrum mundi”, czyli „Teatr świata”. Warszawa staje się tu sceną, na której rozgrywają się niezwykłe wydarzenia, takie jak próba zamachu na wygnańczego króla Francji, Ludwika XVIII, dokonana przy pomocy zatrutych marchewek. Mieszkańcy Warszawy są też marionetkami w teatrze wielkiej polityki początków XIX wieku. Odgrywają swoje role, ale większe potęgi pociągają za sznurki. Myślę, że możliwości interpretacji tego wątku znalazłoby się jeszcze dużo więcej.

D.K.: Na pewno! Daje Pani czytelnikom ogromne pole do popisu w interpretacjach 🙂 I należy podkreślić, że Warszawa jest również bardzo ważnym bohaterem w tej powieści. Plan Miasta Warszawy Mikołaja Kamlera, który „otwiera” powieść jest bardzo przydatny w poruszaniu się po fabule 🙂 A klimat miasta wyjątkowo oddaje ilustracja na okładce, autorstwa Marcina Minora.

Z.O.: Wymarzyłam sobie Marcina Minora jako ilustratora tej książki i byłam bardzo szczęśliwa, że wydawczyni także widziała go w tej roli. To artysta, którego z jednej strony cechuje niezwykle drobiazgowe podejście do kostiumu, architektury, stylu epoki, z drugiej strony jego prace mają wspaniały, magiczny klimat. Takie połączenie wydawało mi się idealnie pasujące do „Króla Myszy”. I nie pomyliłam się! Kiedy zobaczyłam okładkę, pomyślałam, że to pewnie pierwsza moja własna książka, którą bym w ciemno kupiła w księgarni 🙂 Bardzo się cieszę, że ta współpraca będzie mieć ciąg dalszy. Wiem, że ilustrator już zabiera się za okładkę do drugiego tomu. Niedawno rozmawialiśmy o topografii Warszawy i o kolorystyce ówczesnych balonów, myślę, że możemy się spodziewać czegoś równie pięknego i nie mogę się doczekać!

D.K.: Zapowiada się obiecujący, zgrany duet. Pierwszy tom jest niezbitym dowodem 🙂 Powracając do fabuły – w powieści ściera się rozum i emocje. Ernst Hoffmann – artysta, Antoni Magier – naukowiec. Szkiełko i oko? Czy serce? Co do Pani, jako Autorki mocnej przemawia?

Z.O.: Na rozstrzygnięcie tego dylematu proszę poczekać do zakończenia drugiego tomu cyklu, pod tytułem „Powietrzny żeglarz”. Weźmie w nim udział sam Adam Mickiewicz, ale nie mogę zdradzić niczego więcej 🙂

D.K.: No i finał. Crème de la crème! Otwarte, dramatyczne zakończenie. A na okładce zapowiedź drugiego tomu. Co czeka Marcina Ziębę i Jordakiego Kuparenkę? Czy jednak uchyli nam Pani nieco rąbka tajemnicy?

Z.O.: Myślę, że sporo już zdradziłam. Mogę tylko obiecać, że drugi tom, „Powietrzny żeglarz”, i trzeci – „Sobowtór” przyniosą jeszcze wiele dramatycznych zwrotów akcji.

D.K.: Serdecznie dziękuję za rozmowę, za to, że podzieliła się Pani swoimi warsztatowymi tajemnicami, wiedzą i skrupulatnością w pracy godnej podziwu. Czytelnik Pani książek powinien czuć się doceniony i bardzo poważnie potraktowany! Takiej literatury potrzeba nam w księgarniach w dużych ilościach! No i mamy zapowiedź kolejnych tomów, które na pewno będą wspaniałą podróżą przez dzieje i niebanalną opowieść! 🙂 Czekamy…

                                                                                                          Editress

Zuzanna Orlińska – absolwentka Wydziału Grafiki warszawskiej ASP, pisarka, ilustratorka książek, czasopism i podręczników.  Twórczyni strony internetowej Kiedy byłam mała poświęconej literaturze dla dzieci i młodzieży. Laureatka nagrody Guliwer w krainie Olbrzymów, przyznawanej przez redakcję czasopisma “Guliwer” (2013). Mama Szymona i Julka. Kiedy nie ma nic do napisania ani narysowania, najchętniej zajmuje się czytaniem.

Źródło: http://zuzannaorlinska.pl/o-mnie/

Pełne zestawienie napisanych przez Autorkę książek, można znaleźć: http://zuzannaorlinska.pl/o-mnie/


[1] „Miasto pamięci – czternaście rodzinnych spacerów po Starych Powązkach”, Wydawnictwo Literatura, Łódź 2020

Urządzeni w kryształowych zamkach

Już, już! / Katarzyna Wasilkowska ; ilustracje Robert Konrad . Łódź : Wydawnictwo Literatura 2021. – 232 stron : ilustracje, 22 cm. (To Lubię)

Fot. Dom Książki/Editress

Przeczucia nie mylą, warto być im wiernym. Kiedy kilka miesięcy temu zachwycałam się powieścią „Świat Mundka” Katarzyny Wasilkowskiej, wiedziałam, że mam do czynienia z bardzo utalentowaną pisarką. Na potwierdzenie nie musiałam zbyt długo czekać. Oto na półki księgarskie trafiła powieść „Już, już!”. Autorka stworzyła fabułę wzbudzającą niesamowite emocje. O ile „Świat Mundka” otrzymał wyróżnienie IBBY w plebiscycie na książkę roku, o tyle powieści „Już, już!” nie powinna ominąć żadna znacząca nagroda literacka. Książka, która wbija w ziemię, fotel. W co tylko chcecie. Emocjonalny strzał, cios, który będzie rozgrzewał wasze emocje bardzo długo – mimo iż to powieść dla młodzieży, uważam, że również obowiązkowa lektura dla dorosłych! Szczególnie dziś. Rzeczywistość, którą mamy za oknem, a raczej w swoich domach, jeszcze bardziej wzmacnia wymowę i znaczenie tej powieści.
Ciekłokrystaliczne ekrany świdrują oczy naszych dzieci od miesięcy. Zdalna nauka dorzuca kolejne godziny spędzone przed elektroniką wszelkiej maści. To nie pomaga. Powiększa się krąg dramatów.  Powieść „Już, już!” idealnie oddaje problemy współczesności, które dotykają młodych ludzi – szczególnie tych wrażliwych, osamotnionych, dla których świat cyberprzestrzeni jest naprawdę polem bitwy o psyche.   

Nasza bohaterka, dziewięcioletnia Lula żyje w zupełnie normalnym domu. Ma rodzeństwo, mamę, tatę, dobrze się uczy, nie sprawia problemów wychowawczych. Rodzice o nią dbają, są troskliwi, zabezpieczają wszystkie potrzeby. W pierwszym najeździe literackiego transfokatora – sielanka. Stopniowo pojawiają się maleńkie rysy na szkle, niedostrzegane w ciągłym biegu dnia codziennego. Uśpiona czujność pozwala na wyrośniecie niewidzialnych – jeszcze – korzeni dramatu, które oplotą rodzinę, aż do utraty tchu. Wraz z rozwojem fabuły, czytelnik dostrzega sygnały, które wysyła autorka. Perfekcyjnie dawkuje napięcie, które narasta z każdym rozdziałem.

Lula ma pierwsze, niewinne problemy. Coś w szkole idzie nie tak, koleżanki dryfują w inną stronę niż ona. Coraz mniej zrozumienia. Pierwsze konflikty w domu. Nadwrażliwość dziewczynki daje o sobie znać. Dziecięcy ostracyzm, nacisk społeczny – te motywacje popychają ostatecznie Lulę na skraj emocjonalnej przepaści, a finalnie zrzucają w tę przepaść. Dlaczego? Co za tym stoi?

Lula przy narastających kłopotach zaczyna zwracać się ku innemu światu. Stopniowo, niewinnie, niby z odpowiedzialnością i pozornym nadzorem rodziców, którzy przecież mają wszystko pod kontrolą. Cóż, tylko nam się zdaje. Niepostrzeżenie nasza Lula „urządziła” się w Kryształowym Zamku. Elegancko „umeblowała się” w demonicznej grze komputerowej, która tymczasem ją „urządziła” i podporządkowała bez jednego wystrzału. Dziewczynka prowadzona na lince tajemniczości, pozornej przyjacielskości wchodzi w piekielne medium. 

Katarzyna Wasilkowska z niesamowitą precyzją zbudowała etapy wchodzenia dziecka w zniewolenie. Wyraźnie pokazane są punkty przełomowe, motywacje, impulsy do coraz głębszego zapadania się dziewczynki. Autorka stworzyła świat iście demonicznej gry, (znacząca nazwa producenta Devil’s Media). Wyobraźnia pracuje na pełnych obrotach. Opis fabuły gry, postaci, zdarzeń jest bardzo plastyczny, zasady doskonale sprecyzowane. Czytelnik od pierwszego kontaktu z tym medium, dostaje wyraźny sygnał, że wchodzi do niebezpiecznego środowiska, które zachowuje przyjazne pozory. Niewinne działania stają się coraz bardziej upiorne i niepokojące. Doskonale tę atmosferę oddał na okładce ilustrator Robert Konrad.

Powieść woła o społeczne uwrażliwienie. Prosi o dostrzeżenie problemu pokolenia „digital natives” (cyfrowego tubylca), które płaci swoją cenę. Świat cyfrowy nie jest naturalnym środowiskiem człowieka. Głębokie zanurzenie się w cyberprzestrzeń niesie za sobą szereg dysfunkcji społecznych – i to w tekście wyraźnie wybrzmiewa. Zapośredniczenie relacji międzyludzkich, wykluczenie z grupy, nieodróżnianie świata realnego od wirtualnego – to palące problemy. Ostatnio sporo mówi się o zjawisku FOMO – Fear of Missing Out, czyli o lęku przed odłączeniem od sieci, informacji. To strach, którego doświadczają młodzi – prawdziwy cywilizacyjny dramat.

Lula traci swoje wartości, jej świat się rozpada. Koszmary, agresja, wyrafinowane oszustwa (udawanie omdlenia, usuwanie maili, kradzież), nieczułość wobec bliskich, otępienie emocjonalne – koszty są straszne. Następuje całkowity paraliż życia.

Świat komputerowej gry jak trzęsienie ziemi, jak trąba powietrzna przejdzie przez dom zwyczajnej rodziny, fundując im krajobraz jak po bitwie. Wirtualny świat czasem nie bierze jeńców, rozprawia się z nimi błyskawicznie. Na miejscu, natychmiast!  Czasem mamy wrażenie, że wszystko jest pod kontrolą, ale czy na pewno?

Już, już! Pobrzmiewa to w niejednym domu. Charakterystyczne zawołanie dziecka pochłoniętego czymś… najczęściej światem wirtualnym. Już, już – oswojona formuła, z pozoru niewinna, powinna uczulić rodziców. Powtórzę – powieść Katarzyny Wasilkowskiej to lektura obowiązkowa dla dorosłych!

Emocjonalny pocisk. Pierwszorzędna literatura dla dzieci i młodzieży – niezaprzeczalnie. Należy koniecznie dodać, że „Już, już” to powieść inteligentna, niepozbawiona humoru – mimo trudnego tematu. Te zabiegi literackie również wpisują się w sukces autorki. Zabawne scenki rozładowują napięcie i ustawiają czytelnika na właściwych torach normalnego codziennego życia. To prawdziwa rzeczywistość, bezpieczna, familiarna, konieczna do prawidłowego rozwoju – jest gwarantem normalności. Dbajmy o to, włączmy dziś czujność dubeltowo!

Editress

Czas pogody i niepogody. Rozmowa z Barbarą Kosmowską przy okazji premiery powieści „Zachmurzenie umiarkowane”.

Zachmurzenie umiarkowane / Barbara Kosmowska ; ilustracje Marcin Minor. Łódź : Wydawnictwo Literatura 2020. – 224 strony. Literatura piętro wyżej.

I wreszcie jest! Długo oczekiwana przez czytelników – książka Barbary Kosmowskiej dla dorosłych. Wchodzimy w strefę „Zachmurzenia umiarkowanego” , ale bez obawy! Aby rozbudzić czytelnicze apetyty, zostawiam małe wprowadzenie w fabułę…

Życie zaczyna się po sześćdziesiątce w domku na ogródku działkowym? Cóż, koniec roku może zasiać w głowie różne pomysły na nowe rozdanie. Ale czy można zrezygnować z „małżeńskiego szczęścia”, bo groszek z marchewką serwowany był zbyt często? Sprawy niestety nie są tak proste. Zdrowa zielenina doprawiana przez lata goryczą wzajemnych pretensji, nie przejdzie dłużej przez gardło.  Najsłodszy sernik i czekoladowe muffinki nie zabiją cierpkości wspólnych lat z upiorną teściową na karku, brakiem zrozumienia i narastającą obojętnością. Karol już to wie. Jego żona niebawem się dowie, gdy przywita Nowy Rok samotnie na sofie. 

Na ślubnej fotografii nie ma już wyrazistości, jak w całym życiu Karola i Róży. Emerytowany weterynarz i redaktorka kiepskich romansów stają na rozdrożu wspólnego życia. Deszczowe chmury zasnuwają małżeńskie niebo. Niebo? Do raju zbyt daleko, aby się wahać. Męska decyzja, kobieca duma i kociołek gotowy! W tym wszystkim dorosłe córki, przyjaciółki jak barwne ptaki i ekstrawaganckie postacie, które scalają Karola i Różę na zawsze.

Nie wszystko w ich życiu należy spisać na straty. Umiarkowany bilans, jak zachmurzenie, jest do zaakceptowania. Czas pogody i niepogody to rzeczywistość każdego z nas.

Dom Książki: Barbara Kosmowska powraca po 6 latach z powieścią dla dojrzałych czytelników – „Zachmurzenie umiarkowane” ma właśnie premierę. Czym dla Pani jest ten „powrót” i nowa powieść dla dorosłych?

Barbara Kosmowska: … ogromnym stresem! Powracającą uparcie obawą, że mogę rozczarować Czytelnika. Że nie wykorzystałam tych sześciu lat na wymyślenie powieści, która spełniłaby oczekiwania większości odbiorców. Zwłaszcza, że sama nie byłam pewna, czy ta powieść jest wystarczająco dobra, choć była dla mnie ważna, gdy nad nią pracowałam. Gdyby nie recenzja mojej przyjaciółki, wybornie znającej się na literaturze i aprobata Wydawczyni ‒ pewnie nie byłoby dzisiaj naszej rozmowy, a książka wciąż dojrzewałaby w ciemnej szufladzie komputera 🙂

DK : Główni bohaterowie to dojrzałe małżeństwo, po 60-tce, stojące przed widmem rozwodu. I to nie zdrada jest powodem rozejścia się dróg wypróbowanego związku. Trudna decyzja, gorycz rozstania, ale i nowe plany na życie. Pokazuje Pani, że w dojrzałym życiu również jest miejsce na spełnianie marzeń, radykalne zmiany i nowe rozdania. A zatem – nadzieja mimo wszystko? Każda, nawet trudna sytuacja jest szansą – w każdym wieku i w każdej okoliczności?

B.K.: Większość małżeństw na jakimś etapie życia staje na progu, rozważając, jak go przekroczyć. Często, choć już wiadomo, że wyczerpały się małżeńskie baterie, brakuje nam odwagi, by rozpocząć nowe rozdanie. Nie wiemy, czy ktoś zechce nam towarzyszyć w tej najtrudniejszej grze o szczęście, którego samo wyobrażenie jest trudne. Boimy się rozpocząć wszystko od nowa, przekonani, że to niewiele zmieni. Łatwiej zażegnać kryzys, wrócić do dawnych schematów, bezpiecznych kątów, oswojonych praktyk codzienności. Łatwiej ‒ ale czy lepiej? Powieść nie jest zachętą do rozwodów i rozwiązków, jest jednak próbą odpowiedzi na pytanie, które codziennie zadają sobie setki ludzi: co tracimy, ale i co możemy zyskać w sytuacji niemal beznadziejnej, dającej jednak szansę poznania samego siebie, swych pragnień i potrzeb.   

DK: Czy intencją tej powieści jest ucieczka od stereotypu seniora, który najczęściej nam towarzyszy? Ciepłe kapcie, spokój i uparte utrzymywanie status quo. Żadnych porywów serca i szaleństw?

B. K.: Na pewno! I dziękuję za tę sugestię! Dopiero w wieku senioralnym zrozumiałam, jak bardzo w pewnych sferach współczesności wielbiącej młodość jesteśmy albo niewidzialni, albo postrzegani, zwłaszcza przez pokolenie córek i synów, jako „szlafrokowa” pomoc domowa, bo przecież „swoje już przeżyliśmy” i czas poświęcić się innym. To zdumiewające, jak łatwo ubrać dojrzałych ludzi w piżamy, zdejmując z nich marzenia o miłości, radości życia, kiedy się zmierzcha, ale przecież jeszcze wciąż świeci słońce….   

Fot. Z archiwum domowego Autorki

DK: Róża czy Karol? Która z postaci jest bliższa Pani sercu? Komu Pani najbardziej sekunduje?

B.K.: Początkowo stawiałam na Karola, choć zachował się, nie ukrywajmy, trochę podle. Lubiłam jednak jego wrażliwość i chłopięcy urok, którego jego żona nie dostrzegała. Ale w miarę pisania Róża stawała mi się coraz bliższa. Jakbym znajdowała z nią wspólną, kobiecą więź. Pewnie dlatego zapragnęłam, by zasłużyła na sympatię i podziw Czytelnika. Bo Róża jest uroczą egzemplifikacją tej optymistycznej wersji wydarzeń: wszystko jest możliwe, w każdym wieku i o każdej porze życia.

DK: Czy miała Pani pokusę, aby inaczej zakończyć powieść?

B.K.: Pewnie tak. Jestem w końcu tradycjonalistką 🙂 Ale każde inne zakończenie skazałoby powieść na metkę historii romansowej. Wolałam więc otworzyć bohaterom drzwi do ewentualnych wzlotów serc i porywów miłości, a zająć się problemem moim zdaniem ważniejszym ‒ relacją wspólnego życia z jej wszystkimi bolesnymi i przemilczanymi niedoskonałościami.     

DK: Konfrontuje Pani rodziców z ich dziećmi. Pokazuje swego rodzaju sztafetę pokoleń. Powtarzalność życiowych błędów, rozczarowań. Rodzice nie są idealni, spadają z piedestału. Zostają wątpliwości. Dzieci Róży i Karola przyglądają się rodzicom, znają ich charaktery wychowując się w cieniu ich związku i mają obawy, czy nie podzielą podobnego losu. Jakie daje im Pani szanse na udane relacje? W dzisiejszym świecie to chyba jedna z najtrudniejszych sztuk. Trwać w udanym związku. Karol i Róża to anty-przykład? Przestroga?

B.K.: Przestroga i nie. Z moich skromnych obserwacji wynika, że znacznie większy kłopot utrzymania związku mają ludzie młodzi. Popularny wśród nich szybki rozwód to jedyny pomysł, aby zapobiec wszelkim nieporozumieniom. Seniorzy, którzy zdążyli się polubić, potrafią świetnie funkcjonować w parach, nie oczekując od życia więcej. Bywają też współuzależnieni, nawet od kłótni czy awantur, pogodzeni z codziennym piekiełkiem, w którym się budzą i zasypiają. Tymczasem Karol i Róża mają szansę odnaleźć w życiu to, czego im brakowało. Takie szukanie ma swoją cenę, ale może być nagrodą, jeśli oboje odkryją, że stają przed szansą na lepsze, ciekawsze, własne życie.   

DK: „Zachmurzenie umiarkowane” to również powieść o przyjaźni. Szczególnej. Damsko-damskiej. Jawi się ona nad wyraz burzliwe i zaskakująco. Jak to jest z zaprzyjaźnionymi kobietami w obliczu kłopotów? Obraz w powieści nie jest jednoznaczny… gdzieniegdzie padają cienie…

B.K.: Bo kobieca przyjaźń bywa złożona jak same kobiety. Niejednoznaczna, frapująca, dominująca. Jej utrata bardziej boli niż małżeńskie nieporozumienia. Każda z nas doświadczyła utraty przyjaciółki, tej na śmierć i życie. I czy to było w szkole podstawowej, czy na Uniwersytecie III Wieku, rozpacz, gorycz i zawód bolą tak samo. Jest to jednak zbyt ważna relacja, aby nie uciekać od tego ryzyka. Poturbowane otrzepujemy się, gotowe znowu zaufać kolejnej, ważnej kobiecie, która przecież wybornie nas rozumie…

DK: Ciężar problemów rozprasza w powieści niebanalny humor i nietuzinkowe postacie – jak pan Fred 🙂 – z życia wzięty, czy całkowicie literacki?  Trzeba przyznać, że mocno walczy ze stereotypami 🙂

B.K: Ha, ha, ha… Tak! To mój ulubiony bohater, ale nie do końca papierowy. Powraca w kilku powieściach pod innym imieniem i z inną energią. Ale zawsze jest nietuzinkowym menelem, nieco kłopotliwym, na swój sposób szarmanckim, zawsze uroczym… Miałam szczęście sąsiadować z pierwowzorem Freda. Był moim sąsiadem i przyjacielem. Ilekroć wkracza do moich książek, wiem, że sekunduje mi z góry. I dopiero wtedy przypominam sobie, jak bardzo za nim tęsknię.   

Fot. Z archiwum domowego Autorki

DK: Róża pracuje jako redaktorka. Dowiadujemy się, że redaguje kiepskie powieści dla kobiet. Istotnie na rynku takowych nie brakuje. Jak się Pani zapatruje na tę nadprodukcję literacką, która często pochłania wartościowe tytuły? Ważne, aby cokolwiek czytać, czy jakość jednak ma znaczenie?

B.K.: Niezręcznie mi krytykować czyjąś twórczość, ale myślę, że jako czytelniczka, nie literaturoznawczyni, też mam prawo odnieść się do chłamu, którego rzeczywiście nie brakuje. Ubolewam nad tym, to oczywiste. Pocieszam się myślą, że może lektury grafomańskie staną się początkiem odważniejszych wypraw po bardziej ambitne książki, ale zawsze myślę o powieściach świetnie napisanych, ważnych, literacko ambitnych, które mogą zniknąć pod hałdami gniotów z piękną okładką. Niepowetowana strata. I dla czytelników, i dla skromnych pisarzy, dalekich od celebryckiej pychy i agresji.    

DK: Temat świeży i jeszcze nieoswojony, bo dotyka nas pierwszy raz. Życie w czasie pandemii – jak się Pani znajduje w tej sytuacji? Sprzyja tworzeniu, czy dekoncertuje?

B.K.: Mam nieszczęście być na „kwarantannie pandemicznej” o wiele dłużej niż inni. Przechorowałam pół roku, a wyjście ze szpitala zbiegło się z pierwszymi doniesieniami o wirusie. Pojawił się w najgorszym dla mnie momencie, gdyż nagle znalazłam się po stronie osób „wysokiego ryzyka”. Szczęśliwie mogę pracować w domu, co pozwala zapomnieć o licznych niebezpieczeństwach. Bardzo pomaga mi w tym trudnym czasie mój partner. Mimo to, wiele się zmieniło. Tęsknię za spotkaniami i ludźmi. I posmutniałam… Natomiast nagła niewola pozwoliła mi dokończyć historię Karola i Róży, napisać zabawną książkę dla dzieci, zanotować kilka nowych pomysłów. Mimo różnych ograniczeń próbuję cieszyć się życiem. Nieśpiesznie. To także dotyczy pisania. Żadnych „pandemicznych” ruchów. Żadnego ulegania obsesji twórczej. Książka musi dojrzeć nie tylko do moich oczekiwań. Także do oczekiwań czytających, a to wymaga skupienia i czasu.

D.K.: W imieniu czytelników, serdecznie dziękuję za nową powieść i za rozmowę, mam nadzieję, że niebawem spotkamy się wszyscy twarzą w twarz na spotkaniu autorskim. W zdrowiu i dobrym humorze. Tymczasem delektujmy się lekturą!

Editress