Dzienne archiwum: 29 czerwca 2021

Monodram o przyjemności i nieprzyjemności kochania

Zakochany / Alfred Hayes ; tłumaczyła Anna Arno. Warszawa : Wydawnictwo Próby, 2021. – 134, [2] strony ; 20 cm

Fot. Dom Książki/Editress

Z przyjemnością odnotowałam w zeszłym roku pojawienie się Wydawnictwa Próby na rodzimym rynku wydawniczym. Zespół wywodzący się z Zeszytów Literackich był już dla mnie gwarantem jakości. Jak się szybko okazało, nie ma tu pomyłki i błędnego przeczucia. Zapowiedzi wydawnicze bardzo obiecujące, dziś już w księgarniach cieszą oko i czytelniczą duszę. Moją na pewno :). Czas zatem pochylić się nad konkretnym tytułem i poświęcić kilka słów wspaniałej pracy zespołu redakcyjnego Prób, a na warsztat biorę powieść Alfreda Hayesa „Zakochany”.

Zanim jednak przystąpię do próby analizy, recenzji, chciałam zwrócić uwagę na edytorską wartość publikowanych tomów. Elegancka koncepcja graficzna serii Proza i Wędrowiec pieści oko. Bez nadmiaru, klasycznie, spójnie. Za koncepcją graficzną i typograficzną serii Proza stoi Janusz Górski. Jest również autorem znaku i sygnetu wydawnictwa Próby. W projekcie sygnetu wykorzystany został rysunek Józefa Wilkonia. Zatem, same znakomitości i udane wejście na rynek, bo tytuły Prób wizualnie mocno zapadają w pamięć. Jako wielbicielka serii i staranności edytorskiej, muszę wyrazić swój zachwyt. Przyjemnie obcować z tymi książkami.

Tym bardziej cieszy, że mimo krótkiej działalności wydawnictwo „zbiera” pierwsze nagrody, jak na przykład Nagrodę Magellana 2021 za serię Wędrowiec (przy tej serii widzę szczególnie wpływy Zeszytów Literackich. Najlepsze :)).

Po takim editorialu, czas przyjrzeć się powieści Alfreda Hayesa, „Zakochany”, która, jak słusznie zanotowała tłumaczka Anna Arno, może czytelnikowi proponować flirt z obrazami Edwarda Hoppera i dzięki temu znacząco wzbogacić przekaz, działać na wyobraźnię. Osobiście mocno uległam takim wpływom. Nie ukrywam, że patrzyłam przez Hoppera. Przypomniała mi się nie tak dawna lektura zbioru W świetle i w mroku. Opowiadania inspirowane malarstwem Edwarda Hoppera. Pomyślałam, że Hayes doskonale opowiedziałby Hoppera (lub w drugą stronę – malarz zilustrował pisarza :)).

„Zakochany”, powieść z 1953 roku pokazuje nam Hayesa nie tylko jako znanego scenarzystę, ale odkrywa prozatorskie umiejętności autora. Niepozorna objętościowo fabuła jest wspaniałą „spowiedzią” z uczucia, które poniosło porażkę. Dlaczego? Sądzę, że tropów jest kilka. Odczytania mogą być ściśle osobiste, przefiltrowane przez własne doświadczenia. Jednak wydaje się, że widać w tej historii powtarzalność losu niejednej miłości, niejednego zakochania.

Spotykamy bohatera, gdy zgasłe uczucie pcha go do ostatecznego zadeptania tlących się jeszcze bolesnych wspomnień. Mężczyzna usiłuje „zagadać” zranione uczucie. Monolog, bardziej monodram, słowotok, który wartko płynie nie pozwala odróżnić dawnych rozmów kochanków, cudzych przemyśleń. Historia opowiedziana jednym tchem, jak jeden strumień spływa z impetem. Bohater ze złamanym sercem zawłaszcza wszystko. Ma swój punkt widzenia, swoje interpretacje, domysły, przeczucia. Bazuje na wypowiedzianych słowach, oskarżeniach, obietnicach i zdarzeniach, które można przeżywać w nieskończoność, dopisując nowe wersje. Rozgrywając je inaczej. Co mogłem zrobić, powiedzieć w inny sposób?

Czy spowiedź w hotelowym barze, czyniona przy nieznanej młodej kobiecie może przynieść chwilowe katharsis? Coś odmienić, być wyjściem do nowego rozdania? Można tak sądzić. Dojrzały mężczyzna mówiący o uczuciach młodej kobiecie, może wydawać się rozczulający. Choć, jak sam mówi, w końcowych słowach: Wolałbym, żeby to była inna opowieść. Poruszająca albo czuła. W sumie dziwne, jak rzadko to się zdarza. Wydawałoby się, że powinno się zdarzać częściej. Ale czułość zawsze wychodzi jakby przypadkiem. Nigdy w roli głównej.

Czytelnik może poczuć rozczulenie, ale czy to jest faktycznie czuła historia? Chyba nie. Gra tu trochę męskie ego – tego, który został zastąpiony innym. Kobiece wyrachowanie z szlachetną pobudką – pragmatyczne meblowanie życia, gdy się nie odpowiada tylko za siebie. Trzeba porzucić te “bzdruy” o miłości, gdy życie upomina się o swoje.

Bohater zaczyna głębiej rozumieć, że kocha, gdy traci. Odczuwa zazdrość, zamyka się, cierpi, choć jednoczenie twierdzi, że to nie jest tak ważne uczucie. A ona? Rozwódka z dzieckiem, musi się jakoś urządzić w życiu. On tak naprawdę niczego nie obiecuje. Jest, tymczasem na dłuższą metę to za mało. To na przyszłość – nic. Tak możemy sądzić z opowieści zakochanego. Chciała być szczęśliwa. Taką bohater podaje motywację. Cóż, szczęśliwym się bywa. Wizja nowego związku według barowej relacji, w której tkwimy nie jawi się sielankowo. Może zazdrosny jak „pies ogrodnika”, odrzucony-zakochany – kłamie? Jeśli jednak uczciwie opowiada, dawna kochanka skazana jest na związek pełen rozsądku – przede wszystkim. Tak wybiera, tak dyktuje jej życie i poczucie obowiązku. Czy można ją oskarżać, oceniać? Ją, jego? Czytelnik ma się nad czym zastanawiać. Prawdziwa huśtawka nastrojów, czasem na modłę żurawia i czapli. Kiedy ona spotyka się z innym mężczyzną, chwilowo czysto towarzysko, nasz zakochany nie demonstruje zazdrości, nie mówi tych słów, które wyjawia w swoim monodramie, przed nieznajomą w barze: Wystarczyło powiedzieć, że nie chcę, żeby się z nim spotykała, przyjmowała jego zaproszenia, że ją kocham i jestem zazdrosny. A jednak nie umiałem tego zrobić. Uśmiechałem się. Udawałem, że się zgadzam, i że nie jestem zaniepokojony. Zacząłem niekończącą się komedię maskowania przed nią uczuć, a wewnętrznie coraz bardziej kamieniałem. Czy może być lepszy gwóźdź do miłosnej trumny?

Kto nie rozdrapywał ran po uczuciu, które już za nim? Kto nie tworzył nowych wersji minionych zdarzeń, pisał na nowo zakochane dialogi? To Wam, drodzy czytelnicy – Alfred Hayes pokazuje, że to nic nowego pod słońcem. Historia z lat pięćdziesiątych pobrzmiewa i dziś w niejednym sercu. W zakochaniu wciąż błądzimy jak ślepcy i popełniamy najwięcej błędów. Tak to już bywa z niedopowiedzianą miłością. Pragmatyczną, prozaiczną, wzniosą, mistyczną. Do wyboru. A propos mistyki, autor pięknym wierszem George’a Herberta „Miłość” – brytyjskiego poety nurtu mistycznego – zaczyna monodram swojego bohatera i tymi samymi wersami kończy opowieść nasz zakochany literat, opuszczając hotelowy bar, idąc w ciemność, ale czy sam…?

Dziewczyna nie znała wiersza. Wyszli razem. Nie znała wiersza? Nie znała miłości?

Nasz bohater nie opowiadał o swojej pierwszej miłości, to pewnie i nie ostatnia była… Aż ma się ochotę dopowiedzieć resztę wersów utworu Herberta, które składają piękną obietnicę. Miłość niech mąci nam widzenie, dodaje odwagi i daje nasycenie do skutku… Ona wszystkiemu winna, obiecuje spełnienie, a my na jej usługach. Łakomi. Byle zasłużyć.

George Herbert, Miłość (III)
(tłum. Stanisław Barańczak)

Miłość drzwi mi otwarła, lecz dusza nieśmiała
Cofa się, pełna winy.
Więc, Miłość, bystrooka, gdy tylko ujrzała,
Że zwlekam bez przyczyny,
Podchodzi do mnie bliżej i pyta grzesznego,
Czy mi brakuje czego.
“Cnót takich, bym był godzien przestąpić Twe progi”.
“Przestąpisz”, odpowiada.
“Ja, nieczuły, niewdzięczny? Na przepych Twój błogi
Patrzeć mi nie wypada”.
Miłość na to z uśmiechem argument wytoczy:
“Wszak wiesz, kto stworzył oczy?”
“Ty, ale ja zmąciłem czystość ich widzenia
Grzechów haniebnych kurzem”.
“Czyż nie wiesz, kto był sprawcą tego zmącenia?”
“O, niech Ci więc usłużę”.
“Oto czeka posiłek’, rzekła, “siądź za stołem”.
siadłszy więc jeść począłem.

Editress